Hoe komen er stabiele natiestaten in het Midden-Oosten?

In mijn debat de afgelopen dagen met Herman Meijer op DDS, kwamen een aantal interessante opties naar voren met betrekking tot het conflict in het Midden-Oosten, waarbij de discussie zich nu uiteraard richt op de bestrijding van ISIS.

Vragen die opdoemen zijn onder meer of het Westen wel of niet militair moet ingrijpen in het Midden-Oosten en ook wat eigenlijk het plan is, wanneer ISIS eenmaal militair verslagen is.

Ik denk dat Herman noch ik pretendeert de ultieme oplossing te hebben, maar in ieder geval is het goed dat we hierover een debat voeren, te meer daar de meeste wereldleiders geen benul lijken te hebben hoe dit verder aangepakt moet worden, nadat ISIS militair verslagen is.

In mijn artikel noemde ik als eerste optie, conflictgebieden tot mandaatgebied van de VN verklaren om er een levensvatbare staat van te maken. Als tweede optie noemde ik, samenwerking onder voorwaarden van het Westen met autoritaire staten zoals Egypte en Syrië omdat hier in kern in ieder geval nog iets is, dat lijkt op een functionerende staat. Het grote probleem blijkt steeds weer de totale chaos en anarchie te zijn, wanneer staatsstructuren wegvallen en landen het strijdtoneel worden van allerlei gewapende facties. Helaas moeten de burgers van Libië, Syrië en Irak dat momenteel aan den lijve meemaken.

Herman Meijer noemde enkele andere opties. Volgens Herman kan de gewapende strijd beter overgelaten worden aan Arabische landen zelf, omdat anders de haat tegen het Westen alleen maar toe zal nemen. Op zich wel een valide punt, maar deze optie is m.i. nog ver weg qua realistische uitvoerbaarheid, zowel militair en politiek gesproken. Om nu maanden of jaren kostbare  tijd te verliezen terwijl ISIS zich als een heidebrand verspreid door het Midden-Oosten en dood en verderf zaait lijkt me geen optie. Daarnaast vrees ik dat dit voorstel (de oorlog overlaten aan Arabische staten) zou leiden tot jarenlange godsdienst oorlogen tussen soenieten en sjiiten.  Er zal daarom, in ieder geval voor de korte termijn, een militaire alliantie moeten zijn die geleid wordt door de V.S. Dat in die alliantie Arabische landen meedoen is een pluspunt.

Dan noemt Herman het punt van de grenzen. Zonder daar nu diep op in te kunnen gaan, lijkt mij dat een valide punt. Sommige grenzen zijn haastig getrokken in de nadagen van het kolonialisme en nu niet meer houdbaar, omdat ze tot conflicten leiden tussen religieuze en etnische groepen. Daarnaast zijn er groepen die al heel lang aanspraak maken op een eigen staat (met name de Koerden) en moeten er misschien beschermde enclaves komen voor christenen en andere minderheden. Juist nu het Midden-Oosten toch al in brand staat, lijkt het mij een goed moment voor de internationale gemeenschap om het één en ander aan herstelwerkzaamheden te doen. Je zou daarover een internationale conferentie kunnen uitroepen, waarbij ik meteen meld dat bij het huidige conflict tussen USA en Rusland en de slechte onderlinge verhouding tussen beide presidenten, dat waarschijnlijk bij voorbaat zinloos is. Maar broodnodig is het wel.

Tot slot wil ik terugkomen op de door mij genoemde mogelijkheid om conflictgebieden en/of“failed states” enige tijd onder toezicht te plaatsen van de VN,  in combinatie met een “nation rebuilding program”. Herman Meijer wijst er in zijn artikel op dat dit eerder is geprobeerd en niet succesvol is geweest (Irak, Afghanistan). Dat klopt, maar de vraag is of er toen voldoende gedaan is en ook, welke instrumenten de internationale gemeenschap tot zijn beschikking heeft. In beide genoemde landen was er sprake van een “regime change”, maar niet van een VN mandaatgebied. Juist deze van buitenaf gecreëerde “regime changes” blijken keer op keer te mislukken, omdat het vaak een kwestie is van de ene incompetente boef vervangen door een andere. Het is hoog tijd voor een meer structurele aanpak. Zolang het leiderschap en de instituties in dergelijke landen niet eerst grondig herzien worden, blijft het dweilen met de kraan open.

De Engelse economie professor en ontwikkelingseconoom Paul Collier, onder meer bekend van zijn boek “Eén miljard achterblijvers”, heeft veel onderzoek gedaan op het vlak van “failed states”. Collier is een onafhankelijke denker, die geen last heeft van politieke correctheid. Zo pleit hij voor een harde lijn tegenover (illegale) immigratie vanuit Afrika naar Europa, zie ook mijn eerdere artikel Bouw een muur om Europa. 

Al sinds meer dan tien jaar roept Collier dat er enorme menselijke en economische schade ontstaat als gevolg van “failed states” . Volgens Collier kan een staat alleen functioneren als er sprake is van een centraal gezag en er een regerende elite is, die zorgt voor “security” en “accountability”. Dit hoeft overigens niet per se samen te vallen met de scheiding tussen democratie en dictatuur, die wij in het Westen vaak maken in de zin van “goed” versus “slecht”. Een dictatuur die de burgers in redelijke mate “security”en “accountability” kan bieden zal  door de meeste mensen geprefereerd worden boven een democratie, waar je beroofd wordt door de heersende kliek en je je leven niet zeker bent.

Onder meer in dit artikel “The economy of state failure” uit de Oxford Review of Economic Policy van 2009, gaat Collier in op de verschillende oorzaken van “failed states” en wat de internationale gemeenschap kan doen om de situatie te verbeteren. Volgens Collier staat het denken en handelen van de internationale gemeenschap in dit opzicht nog in de kinderschoenen. Zo schrijft hij in dit artikel:

Collier zet dan zijn alternatieve plan van aanpak uiteen, wie daarin geïnteresseerd is moet het artikel maar lezen. Hij vervolgt:

Het is prettig om te weten dat er mensen zijn die er echt over nagedacht hebben. Ik wou dat ik dat ook van de wereldleiders kon zeggen!