Het doel en de middelen - waarom de val van het kabinet niet te vermijden was

Wat veel mensen zich bij de val van kabinet-Rutte onvoldoende realiseren, is hoe groot het verschil in doelen is tussen de partijen die deelnamen. Partijen als VVD en CDA zijn in de eerste plaats gericht op goed rentmeesterschap, en repareren van zwakke plekken van de economie en de maatschappelijke architectuur.

De PVV daarentegen is uit op een fundamentele verandering, een ombuiging van de richting van de maatschappelijke ontwikkelingen van de afgelopen veertig jaar. Om te begrijpen waarom de PVV de stekker uit het kabinet Rutte I trok is het essentieel dit in het achterhoofd te houden.

Over de toekomst van het kabinet-Rutte schreef ik een half jaar terug een analyse (aanbevolen!) die nu bewaarheid wordt, zij het een jaar eerder dan ik verwachtte. Ik schreef:

Dat, door de eurocrisis een jaar eerder dan verwacht, is de situatie waarin de PVV zich tijdens het Catshuisberaad bleek te bevinden. Het verlaten van de fractie door Hero Brinkman, en interne onenigheid over de te volgen economische koers van de partij hebben ongetwijfeld een rol gespeeld, maar alle uitlatingen van Geert Wilders sinds zaterdagmiddag wijzen in de richting van een situatie die ik hier nu beschrijf.

Gisteren berichtte ik op DDS over een aantal dissidenten binnen de fractie die de eenheid van de PVV dreigden op te blazen. Hoewel we de namen van die dissidente fractieleden niet voldoende bevestigd wisten te krijgen om ze te publiceren (van oorsprong kenden we alleen hun aantal, niet de namen die daarbij hoorden), bleek het later waarschijnlijk te zullen gaan om fractieleden, die juist bekend zijn economisch dichter bij de VVD te staan. Hun rebellie zou dus het voortbestaan van kabinet en gedoogconstructie niet direct bedreigen, wèl op langere termijn de onderhandelingspositie van de PVV. In zoverre is het dus goed mogelijk dat de visie die Geert Wilders presenteert als de gang van zaken, de waarheid geen geweld aan doet.

De PVV-top heeft tegen het einde van het Catshuisberaad ongetwijfeld een strategische analyse gemaakt van de stand van zaken, en wat men de komende jaren in redelijkheid nog verwacht mocht te kunnen bereiken. Dat laatste moet Geert Wilders niet meegevallen zijn.

De belangrijkste verworvenheden voor de PVV:

- De politieke agenda over en het omgaan met de immigratie een stevige draai heeft gemaakt. Daartegenover staat dat de regelgeving van de EU steeds manifester een onoverkomelijke hindernis was in de huidige constellatie. Het kabinet-Rutte was als middel om die hindernis te slechten geen geschikt instrument, zo is het afgelopen jaar overtuigend bewezen. Niet alleen het falen van minister Leers, maar ook de voortgaande afkalving van de Nederlande soevereiniteit in financieel opzicht (vanuit de optiek van de PVV is het falen van minister De Jager veel ernstiger) hebben dat pijnlijk duidelijk gemaakt.

- Ontwikkelingssamenwerking is als heilig huisje gesloopt. Dat alleen was het voor de PVV waard de Catshuisonderhandelingen in te gaan, en de voorlopige onderhandelingsresultaten en de discussie die het losmaakte was voor de partij voldoende. Het is een geest die niet terug de fles in kan, zeker niet met ernstiger wordende financiéle perikelen voor Nederland in het vooruitzicht. De aanwezigheid van de PVV in het Nederlandse centrum van de macht is geen voorwaarde voor een verdere afbouw van OS.

- De bescherming van de verworvenheden voor ouderen en in de zorg. Dit is, zoals Geert Wilders het nu ook presenteert, voor de PVV een belangrijk pijnpunt. De ophoging van de AOW-leeftijd is politiek een feit, en niet iets waarop de partij door de kiezer zal woren aangekeken. De vertraging ervan staan op conto van de PVV, tegen de verdrukking in. De zorg en de hoogte van de AOW daarentegen zijn actuele dossiers die in het Catshuisberaad hoog op de agenda stonden, om herkenbare financiële redenen. Die laten onverlet, dat het voor Geert Wilders moeilijk verteerbaar is er mee geassocieerd te zullen worden. Hoezeer hij ook in staat zou blijken de pijn te verzachten.

Was er voor de PVV nog meer te halen uit ondersteuning van het kabinet? Integendeel, het al groeiende beeld dat de partij niet in staat was de Brusselse hindernissen en de stroperigheid van de Nederlandse bestuurscultuur te doorbreken waren bedreigender dan de potentiële puntjes die nog zouden kunnen worden gescoord.

Voor de PVV op dit moment was de belangrijkste reden het kabinet nog te blijven steunen haar betrouwbaarheid als regeringspartner. Dt is nu ook het belangrijkste onderwerp in de Nederlandse media, en zo kort na de val van het kabinet  een heel logisch onderwerp. Maar is het ook waar? Gedurende de gehele gedoogperiode heeft de PVV steeds loyaal haar handtekening waargemaakt, ook op punten die haar bepaald onaangenaam waren. Zij kreeg hiervoor van de coalitiepartners dan ook steeds alle lof. In dat verband waren de woelingen binnen het CDA, hoewel als flankpartner ook de meest logische kandidaat er voor, ernstiger schendingen van de overeenkomsten uit 2010.

Geert Wilders heeft bij het begin van de Catshuisonderhandelingen verklaard, dat ook immateriële punten aan de orde moesten komen, maar in het resultaat is dat nauwelijks terug te vinden. Dat hij dat alles overziende erkent is mogelijk wat laat, maar zou niet als onverwacht moeten worden beschouwd. Bezuinigen met de huidige oppositiepartijen, zal dat beter werken? Veel geschreeuw en weinig wol tot nog toe. En als het daadwerkelijk aan komt op het nemen van verantwoordelijkheid zullen die oppositiepartijen nog even stevig moeten slikken. Getalsmatig was wat dat betreft de coalitie die Balkenende IV in het veld bracht nog het best geëquipeerd, en het dramatische resultaat van drie jaar indolentie ligt nog vers in het geheugen.

De punten waarmee Geert Wilders al aankondigde de verkiezingen dit najaar in te zullen gaan zullen het politieke debat de komende vijf jaar domineren, daar helpt geen moedertjelief aan. Het gehele politieke spectrum zal opnieuw een plaatsbepaling moeten doen hoe ze deze benaderen zal, met name de verhouding tot de EU (euro!). De kans dat de PVV bij het volgende kabinet betrokken zal worden is zoals het er nu voor staat niet erg groot, al onderschrijf ik wat Joost Niemöller daarover vandaag noteerde. Maar de gevolgen van dit kabinet zullen hoe dan ook nog jaren voelbaar zijn, en Rutte I heeft deels de richtingsverandering die de PVV beoogde bewerkstelligd. Voor een verdere wijziging van de koers van Nederland zal de PVV een nieuwe aanloop moeten nemen om momentum te verzamelen. De afstand tot het centrum van de politieke macht die daarvoor benodigd is heeft Geert Wilders dit weekend genomen.

Mij volgen op Twitter?