Het Achterhuis in muziek

De cantate Annelies, gebaseerd op het Dagboek van Anne Frank, is op cd verschenen. Vol gepast pathos en compositorische fijnzinnigheden.“Ik zal hoop ik aan jou alles kunnen toevertrouwen, zoals ik het nog aan niemand gekund heb, en ik hoop dat je een grote steun voor me zult zijn.” Zo begon Annelies Marie Frank in 1942 aan haar dagboek, een maand voordat ze met haar familie en enkele andere onderduikers introk op een bovenverdieping vlakbij de Westerkerk in Amsterdam, na de Tweede Wereldoorlog wereldwijd bekend geworden als Het Achterhuis.

Anne Frank werd dertien jaar eerder in Frankfurt am Main geboren. Vanwege het opkomend nazisme vertrok het gezin in 1933 naar Amsterdam en betrok een woning aan het Merwedeplein in de toen fonkelnieuwe Rivierenbuurt. Vader Otto werd directeur van het Nederlandse filiaal van de Duitse firma Opekta, die vruchtenpoeders verhandelde. Het kantoor was gevestigd op de begane grond en in het voorhuis van Prinsengracht 263. De toegang tot het achterhuis werd afgesloten met een tot deur omgevormde boekenkast, die de onderduikers tot 4 augustus 1944 afschermden van razzia's en deportatie. De harde werkelijkheid was dat Anne alsnog concentratiekamp Auschwitz-Birkenau van binnen zag en ergens in maart 1945 in kamp Bergen-Belsen overleed. Wie de onderduikers heeft verraden is nooit opgehelderd.

In 1955 verscheen in Amerika het toneelstuk The Diary of Anne Frank, dat door Miep Bouhuys werd vertaald en een jaar later in de Nieuwe De La Mar in première ging. Tegenwoordig wordt van zo'n beetje elke scheet een musical gemaakt en het mag een wonder heten dat Het Achterhuis nog geen producent heeft gevonden, temeer daar Anne Frank in de Canon van Nederland is opgenomen als symbool van de Jodenvervolging in Nederland.

De Engelse schrijfster Melanie Challenger bracht haar landgenoot James Whitbourn op het idee er een cantate van te componeren. Samen werkten ze aan het libretto voor Annelies, dat zich met fragmenten uit Annes dagboek en hier en daar een citaat uit de bijbel overtuigend ontwikkelt, en in 2005 in de Cadogan Hall London in première ging. Met de nodige ervaring als film- en tv-componist treft Whitbourn een toegankelijk maar toch niet van de clichés aaneen geregen idioom. Bij vlagen is de muziek van Schindler's List niet ver weg, zeker niet in de instrumentale opening, maar uitzichtloosheid en hopen op betere tijden worden effectief en met gepast pathos in muziek gevat. Diverse historische stijlen komen langs, maar Whitbourn en het ijzersterke libretto voorkomen dat het hutspot wordt.

Voor de cd-première van Annelies op het label Naxos is de kamermuziek versie uit 2009 gekozen en wordt de rol van Anne gezongen door de Amerikaanse sopraan Arianna Zukerman, die ondanks haar ervaring als operazangeres nergens echt een grote keel opzet en dus redelijk past bij een meisje van rond de vijftien. Zij wordt vergezeld door de Westminster Williamson Voices uit Princeton, het Lincoln Pianotrio en klarinettist Bharat Chandra; de instrumentatie is niet toevallig exact dezelfde als in Messiaens Quatuor pour la fin du temps uit 1941.

Ook bij herhaaldelijke beluistering blijkt Annelies veel compositorische fijnzinnigheden te bevatten. Ik noem hier als voorbeeld het gedeelte getiteld 'Courage', waarin Anne zichzelf moed inspreekt terwijl het koor een Bachse koraalzetting van het oud-Nederlandse wijsje Die winter is vergangen zingt, voor de gelegenheid in het Duits, Annes moedertaal. Al met al mogen we blij zijn dat Challenger en Whitbourn de musicalisering van Het Achterhuis een stap voor is geweest.

James  Whitbourn - Annelies (Label: Naxos)