Herfsttij der volkspartijen

Aardig interview in De Groene Amsterdammer, onder de titel volkspartijen zonder volk, met twee oude partijcracks die vroeger als directeur van het wetenschappelijk bureau van respectievelijk de PvdA en het CDA over de ideologische koers van hun partij waakten. Paul Kalma zette als directeur van de Wiardi Beckman Stichting eerst 'het socialisme op sterk water' (dat was toen in de jaren tachtig heel gewaagd), om later geheel tegen de tijdgeest in weer te spreken 'van de wonderbaarlijke terugkeer van de solidariteit'. Zijn compaan bij het CDA was Arie Oostlander, het soort bevlogen christen-democraat uit de progressieve hoek waar iedereen op de Dagelijkse Standaard dol op is.

Beide heren betreuren uiteraard de neerwaartse spiraal waarin hun partijen zijn gekomen. Oud-coryfee Bram Peper noemt de PvdA zelfs 'op sterven na dood' en het suïcidale optreden van partijvoorzitter Liliane Ploumen, die zelf haar vertrek aankondigde en tijdens haar aftocht Job Cohen nog een 'zetje in de rug' wilde geven, maakt het er allemaal niet beter op. Je mag hier gerust spreken van het herfsttij der volkspartijen. Omdat iedereen ook wel de redenen kent waardoor dat komt (het hele rijtje van ontzuiling, ontkerkelijking, ontvoogding, ontideologisering) zijn we daar snel mee klaar. De volkspartijen van weleer zijn nu eenmaal oud en versleten geraakt en dat brave, hardwerkende en opofferingsgezinde Nederlandse volk van vroeger bestaat niet meer. Gek genoeg trekken Kalma en Oostlander niet de logische conclusie uit hun betoog over de teloorgang van het politieke midden. In de PvdA horen we voor de zoveelste keer weer geluiden over 'linkse samenwerking' en 'vernieuwing', ongetwijfeld de beste dienst die de sociaal-democraten rechts kunnen bewijzen. Op links is niks te winnen, want het socialisme staat inderdaad op sterk water. Dat had Kalma in de jaren tachtig al goed gezien. En de roep om 'vernieuwing' is zo oud als de politiek zelf: Niets is zo'n totale leegte als de 'nieuwe politiek', dat blijkt altijd nog veel erger dan de oude politiek. De PvdA was vanaf de oprichting een linksige middenpartij die een brug wilde slaan ('een doorbraak' heette dat in 1946) naar het centrum dat door de confessionelen werd gedomineerd.

Wat ligt dan meer voor de hand om de handen ineen te slaan met diezelfde confessionelen, die het nu ook weer moeilijk hebben? Het CDA heeft in de jaren zeventig het voorbeeld gegeven wat partijen doen die door ontkerkelijking in het verdomhoekje kwamen te zitten, en de christen-democratie heeft daarna nog een heel aardig herfsttij beleefd. Samen met de PvdA, spijtoptant van de linkse kerk, zou dat nu ook weer kunnen. Per slot van rekening is de verzorgingsstaat er nog steeds, en daar krijgen we door de economische crisis en de vergrijzing - nog zo'n herfsttij - niet minder van, maar méér. Bovendien kan geen enkele volwassen democratie zonder establishment. De grijsaards hebben letterlijk en figuurlijk de toekomst. Als conserverend progressivistische 'houd-de-boel-bij-elkaar-partij' moet zo'n combinatie toch nog altijd genoeg stemmen kunnen trekken om als onmisbare regeringspartij in het politieke midden te kunnen opereren. Daar hoeven PvdA en CDA 'alleen maar' hun onderlinge irritaties voor bij te leggen en elkaars gevoeligheden te gaan begrijpen. (Vooral de PvdA met zijn Amsterdamse arrogantie en traditionele dédain voor het CDA heeft op dat gebied nog een lange weg te gaan.) Omdat de PvdA op de stad is georiënteerd en het CDA op de provincie, hoeft dat niet eens zo moeilijk te zijn, want beide partijen zijn eerder complementair dan de concurrenten die ze vroeger lange tijd waren. Als Conserverend Democratisch Progressief Appèl (CDPA) en verdedigers van de verzorgingsstaat ligt er een heel conservatief vacuüm in het centrum van de politiek dat alleen maar ingevuld hoeft te worden. Het establishment wil ook wat en moet bovendien ideëel worden aangestuurd om niet op drift te raken (wat met veel van die postmoderne bestuurders is gebeurd). Noch Kalma, noch Oostlander zien dit gat in de markt. Kennelijk zitten ze beiden toch te veel in oude partijsjablones vast.