Goed dat de VPRO er is

Veel mensen schijnen zich te ergeren aan de publieke omroepen, omdat ze te links zijn en omdat ze gesubsidieerd worden (of in de omgekeerde volgorde). Mij ergert meer dat de publieke omroepen van die stomvervelende amusementsprogramma's uitzenden (toppunt van ergernis: Paul de Leeuw, die met zijn geschreeuw soms op twee netten tegelijk is te zien), en dat de commerciëlen nog veel vervelender zijn. Toch zit iedereen televisie te kijken, zelfs de kranten en de weekbladen gaan erover. De klacht is geloof ik al zo oud als er televisie is. Iets nieuws wil ik hier dus niet beweren. Oude klachten blijven gewoon eeuwig geldig.

Toch zijn er af en toe programma's die de moeite waard zijn. Het programma Oostwaarts bijvoorbeeld, dat de VPRO momenteel elke zondagavond uitzendt op het voor mij onhandig vroege tijdstip van 20.15 uur (in de hoofdstad gaan we dan net aan tafel: toegegeven na de uitzending van Studio Sport). Daarin reist de in Hongarije woonachtige Jaap Scholten door een reeks Oost-Europese landen, vooral op de Balkan. Zij bevallen me zeer en kunnen wat mij betreft nog wel wat langer duren dan drie kwartier. Vorige week was er een interessante uitzending over Servië en wat de Joegoslavische oorlogen met de nationale psyche hebben gedaan, en gisteravond ging de reis naar Albanië, dat nog langer dan de rest van Oost-Europa in een ijzeren communistische dictatuur gevangen zat. Dat maakt Oostwaarts extra de moeite waard. Niet alleen zie je beelden (te weinig, maar toch) van steden als Belgrado en Tirana die je anders nooit ziet, maar de programmamaker is wars van linkse sjablones en laat de onbarmhartigheid van de communistische dictaturen zien. Daar weten we nog altijd veel te weinig van. De zienswijze van Jaap Scholten is bovendien mild aristocratisch. In de eerste aflevering, over nazaten van onteigende kasteeleigenaren in het grensgebied van Hongarije en Roemenië, vertelde Scholten dat de adel niet alleen een uitbuitende feodale klasse was, maar ook sociale bescherming bood aan arme boeren die anders helemaal aan de wolven waren overgeleverd. Na de ineenstorting van het Habsburgse Rijk en de zwakke koninkrijken die daaruit voortkwamen, arriveerden die wolven toch. Het waren de communisten die in naam van de 'sociale vooruitgang' tot onteigening overgingen en hele cultuurlandschappen naar de donder lieten gaan. (Ik parafraseer, maar dit is de boodschap die mij van de uitzendingen is bijgebleven.)

Over Albanië, dat nog veel woester en geïsoleerder was dan de andere Balkanstaten, merkte Scholten de nieuwe energie van de mensen op, die met kleine bedrijfjes als autowasserijen er iets van trachten te maken en levenslustig in de toekomst kijken. Na de Hoxha-dictatuur kan het alleen maar beter worden en ze maken zich op om zich ooit bij Europa - jazeker! - aan te sluiten. Want van Europa houden ze allemaal, omdat het leven daar rijker, beter en beschaafder is. Ik vond het een ontroerende uitzending. Afgelopen jaar was ik in Macedonië, en daar viel me de energie van de Albanezen ook al op. Ze bouwen er midden in het land grote Amerikaans aandoende huizen, die nu vaak nog leeg staan, waarin ze later met hun hele familie hopen te gaan wonen als ze van hun werk in Italië of Zwitserland terug zijn. En Mercedessen hebben ze nu al. Verbluffend hoe ze daarmee weten te manoeuvreren, op smalle bergwegen waar je ook nog ezels kunt tegenkomen. Een schitterend romantisch gebied, waar het leven met zijn bloedvetes overigens helemaal niet zo schitterend en romantisch is. Leerzame uitzendingen voor de lezers van DDS, want ondanks alles gaat het op de Balkan vooruit en is er meer particulier initiatief en zin voor avontuur dan in ons eigen gedisciplineerde en gereguleerde Noordwest-Europa. En Oostwaarts is helemaal niet links, maar kijkt met een onbevangen en - oei! - intellectuele blik. Goed dat de VPRO er is, hier worden de subsidies tenminste nog voor kwaliteitstelevisie besteed.