Gaan Turkije en de EU uit elkaar? Erdogan wil een tweede referendum: "Zie het als een soort Brexit!"

Eerder vandaag liet Recep Tayyip Erdogan weten dat hij naast het referendum over de macht van de president een tweede vraag wil voorleggen aan Turkse kiezers: moet Turkije wel of niet lid worden van de Europese Unie?

Het AD legt uit wat hij precies zei:

Onlangs dreigde Erdogan voor de zoveelste keer om het vluchtelingenakkoord met de EU op te blazen als de Unie hem niet op een andere manier zou behandelen. "Alle thema’s, van A tot Z, zullen op tafel komen," aldus de Turkse leider. "Europa moet weten dat wij geen klein jongetje zijn."

Natuurlijk is de grote vraag nu: meent Erdogan het dat hij een referendum over Turkijes mogelijke lidmaatschap van de EU wil organiseren of is hij aan het bluffen in een poging om druk te zetten op de EU? Aan de ene kant neemt de kritiek vanuit Europa op Erdogan namelijk toe, maar aan de andere kant zijn er ook nogal wat Europese politici die vrezen dat Turkije zich nóg meer op Rusland en het Midden-Oosten zal richten als de banden met de EU verder verzwakken. Aangezien Turkije een brug vormt tussen Oost en West én omdat het een NAVO-bondgenoot is zien veel internationale leiders dat met argusogen aan.

Als ik zo naar Erdogan luister denk ik dat hij het wel degelijk serieus meent. Het lijkt erop dat hij de strijd over de referendumcampagne wil aangrijpen om een einde te maken aan het 'integratieproject' van Turkije in de Europese Unie, dat al decennialang aan de gang is, maar nog steeds geen resultaten heeft opgeleverd. Dit proces heeft voor veel onrust gezorgd in Turkije. Een jaar of 15 geleden waren Turken in overgrote meerderheid voorstander van EU-lidmaatschap. Nu niet meer. Dat komt deels doordat ze zien dat de EU onderling bijzonder verdeeld en dus verzwakt is, maar ook doordat ze het gevoel hebben dat ze al een jaar of 50 aan het lijntje gehouden worden. Let wel, dat begon dus al ver voor Erdogan aan de macht kwam. Europese politici die zeggen dat het door hém komt hebben dus niet helemaal gelijk. Hij heeft de situatie er zeker niet beter op gemaakt de afgelopen jaren, maar ook voor hij president werd (en zelfs voor hij premier werd) hield de EU Turkije keer op keer een wortel voor, om die snel weg te halen als Turkije dacht dat het tijd was om haar buik eens goed rond te eten.

Het meest interessante hieraan is de vraag hoe de EU hierop gaat reageren. Grijpen de Europese landen dit aan als een 'mooie mogelijkheid' om van Turkije af te komen, of zijn ze toch bang dat de geopolitieke machtsbalans hierdoor zo verstoord raakt dat ze dit absoluut niet willen hebben? In het laatste geval zullen ze Erdogan meer moeten geven dan ze tot nu toe bereid zijn geweest. In het eerste geval zullen Turkije en de EU verder uit elkaar drijven, wat weliswaar vrij logisch is gezien het verschil in principes van de Europese en Turkse regeringen, maar wat ook serieuze gevolgen zal hebben voor de balans van de macht in de regio.

Want ja, ik ga ervan uit dat Turken tégen een mogelijk EU-lidmaatschap zullen stemmen als ze die vraag voorgelegd krijgen. Vijftien jaar geleden wilden ze echt heel graag lid worden, maar tegenwoordig hebben ze het gevoel dat ze eigenlijk niet welkom zijn en dat de EU jarenlang bewust spelletjes met ze heeft gespeeld.

We gaan kijken wat dit oplevert, maar dit kon weleens voor grote veranderingen zorgen in de regio, en in de relatie tussen Europa en Turkije. De vraag is alleen: willen Turkije en de EU nog wel een goede relatie met elkaar hebben, of is de onderlinge sfeer zo verpest onderhand dat ze allebei wel te spreken zijn over een scheiding? Of geven geopolitieke en economische overwegingen uiteindelijk toch de doorslag, en gaan de twee toch weer met elkaar praten om zich met elkaar te verzoenen? Als ik het een beetje kan inschatten -- en ik denk dat ik dat zeker kan -- zet ik mijn geld op de eerste optie. Dat betekent echter wel dat de relatie van Nederturken met Turkije én de EU (dus ook met Nederland) óók gaat veranderen. Vanuit Erdogans perspectief zal hij daar rekening mee moeten houden, zeker omdat de overgrote meerderheid van de Nederturken trouw op zijn AK Parti stemt. Op dit moment heeft Turkije een uitzonderingspositie. Als Turken zich in een referendum uitspreken tegen een mogelijk toekomstig EU-lidmaatschap zal dat vrijwel zeker veranderen. En dat heeft niet alleen gevolgen voor de EU, maar ook voor Turken zélf.