Frank Ankersmit maakt einde aan kogel-van-debat
Eindelijk lijkt het er op dat we de discussie over Wilders' verantwoordelijkheid voor het Noorse drama achter ons kunnen laten. In een duo-interview met Trouw gooit geschiedsfilosoof Frank Ankersmit de deur in het slot.
Mede-geïnterviewde Sabine Roeser, bijzonder hoogleraar politieke filosofie en ethiek van technologie aan de Universiteit Twente, lijkt te zijn ingevlogen om alle clichés van de afgelopen tijd nog maar eens op te dissen. Zo komt het verband tussen de islam en islamistisch terrorisme langs en dat de rechter toch ook gezegd heeft dat Wilders opruiende taal gebruikt. *gaap*
Ankersmit - die ik kort na de aanslagen nog tamelijk nietszeggend vond reageren in het Algemeen Dagblad - reageert hier uiterst scherp; eigenlijk scherper dan ieder ander tot nu toe, en ik zou zijn reactie dan ook tekort doen als ik die niet in het geheel zou citeren:
De kogels kwamen uit de wapens van een gek. De behoefte om een 'debat-Breivik' te voeren, is als fenomeen wel interessant, maar inhoudelijk tamelijk onzinnig en gedoemd te mislukken. Volgens mij komt die behoefte indirect voort uit het onuitroeibare geloof in de maakbaarheid van de samenleving. We willen een goed geordende samenleving vol gelukkige mensen en we denken dat we over de middelen beschikken om die te realiseren. En we vinden, niet geheel ten onrechte, dat we al een aardig eind op weg zijn.
Als we dan geconfronteerd worden met een gebeurtenis zoals die in Noorwegen, wordt dat beeld wreed verstoord. We gaan op zoek naar een oorzaak. In die zin zijn we allemaal kinderen van Immanuel Kant, die ervan uitging dat er in de wereld geen onverklaarbare dingen gebeuren. En als we de oorzaak gevonden hebben, dan nemen we de oorzaak weg, en voorkomen we daarmee dat de ellende zich kan herhalen.
Bij die laatste stap gaat het mis. Want het mag zo zijn dat alles zijn oorzaak heeft, maar vaak is dat een complex van oorzakelijke verbanden. Dat complex zit zo ingewikkeld in elkaar, dat er geen eenvoudige maatregelen uit te herleiden zijn, waarmee we het kwaad weg zouden kunnen nemen.
Maar in plaats van ons daar bij neer te leggen, gaan we de keten van oorzaken simplificeren, om ten minste een illusie van overzicht te krijgen. Dan gaan we dingen zeggen als: 'Wat er in Noorwegen gebeurd is, komt door het getoeter van Geert Wilders. Dus het getoeter moet ophouden'. Het lijkt me evident dat dit geen goede redenering is.
Roeser sputtert nog wel wat tegen, maar ook zij beseft zich wel dat het hier om een duidelijk geval van spijker-kop-raak gaat. Het 'kogel-van-debat' kan hiermee dan ook officieel als gesloten worden beschouwd; nu over tot de orde van de dag.
