Fascinerende dubbelzinnigheid in 'De Donkere Kamer van Damokles'

De Donkere Kamer van Damokles is zonder twijfel één van - zo niet het bekendste - boek van Willem Frederik Hermans. Eerder was het al onderwerp van een filmversie Als Twee Druppels Water (1963) van Fons Rademakers. Een film die vooral bekendheid genoot vanwege het feit dat financier Freddy Heineken "om persoonlijke redenen" in 1969 verordonneerde dat deze film niet meer vertoond zou worden. Pas bij zijn dood in 2002 zou de film weer het licht zien. 

De Donkere Kamer van Damokles is Hermans' fascinerende verhaal over Henri Osewoudt, een simpele sigarenboer in het Zuid-Hollandse Voorschoten, die aan het begin van de Tweede Wereldoorlog wordt bezocht door de geheimzinnige Dorbeck. Deze Dorbeck - die opvallende gelijkenissen vertoont met Osewoudt - is actief in het verzet en vraagt Osewoudt enkele klussen op zich te nemen. Een volstrekte wending in een leven dat wordt beheerst door een ongelukkig huwelijk met zijn vrouw (tevens volle nicht en dochter van oom Bart die tevens actief is in het verzet) Ria die zonder schaamte een verhouding heeft met de Voorschotense slager en NSB-sympathisant Teurlings. En dan is er nog moeder Osewoudt die in een vlaag van verstandsverbijstering jaren daarvoor de vader van Osewoudt heeft gedood en nu bij Osewoudt inwoont. De werkzaamheden van Osewoudt culmineren in de moord op enkele collaborateurs waardoor Osewoudt zich een verzetsheld waant. Wanneer hij tegen het einde van de oorlog vlucht van het nog altijd bezette noorden van Nederland naar het net bevrijde zuiden is hij er dan ook van overtuigd dat hij als held wordt binnengehaald. Niets is minder waar: Osewoudt wordt opgepakt vanwege de moord op een verzetsheld waarvan Osewoudt was gezegd dat deze juist een collaborateur zou zijn. Zijn opdrachtgever Dorbeck is in geen velden of wegen te bekennen en Osewoudt moet strijden tegen het beeld dat Dorbeck slechts bestaat in zijn fantasie. Een strijd die eindigt in een vlucht van Osewoudt en diens dood door een kogelregen. 

Juist deze dubbelzinnigheid of Osewoudt een verzetsheld is of toch een fantast vormt het hart van de uitstekende toneelbewerking door Ger Thijs. Daar waar Hermans' heeft aangegeven dat de lezer uiteindelijk kan geloven in het bestaan van Dorbeck en daarmee Osewoudt's rol als verzetsheld, laat de toneelbewerking het antwoord op deze vraag perfect in het midden. Dit met name ook door de fascinerende vertolking van Osewoudt door Hein van der Heijden die de tegenstrijdige persoonlijkheid en de wanhoop van Osewoudt om zijn gelijk te bewijzen geweldig over het voetlicht brengt. Ook de keuze van Thijs om het chronologische verhaal in een serie van flashbacks te brengen als onderdeel van de ondervraging van Osewoudt door een naamloze ondervrager versterkt deze dubbelzinnigheid en zorgt er tevens voor dat het verhaal met vaart wordt verteld. Een ondervrager die prima wordt vertolkt door Victor Löw die overigens voor vrijwel elke rol die hij speelt een zelfde maniertje ten toon lijkt te spreiden. Van der Heijden en Löw worden daarbij uitstekend bijgestaan door de bijrollen die stuk voor stuk goed gecast zijn.

Voor liefhebbers van geslaagde toneelbewerkingen van literatuur in het algemeen en het werk van Hermans in het bijzonder is de fascinerende dubbelzinnigheid van De Donkere Kamer van Damokles zonder meer een aanrader!