Fascinerend en frustrerend magisch-realisme

Enemy is zowel een psychologische, magisch-realistische thriller als een intrigerend portret van de stad Toronto. En een film waarin Jake Gyllenhaal zijn eigen tegenspeler is.

Het heeft even geduurd voor iemand de verfilming van Nobelprijs-winnaar José Saramago’s De man in duplo uit 2002 ter hand nam. Logisch, want het verhaal over dubbelgangers behoeft een perfecte technische uitvoering. Alleen dan zijn de ontmoetingen tussen Adam (Jake Gyllenhaal) en zijn spitting image Anthony (Jake Gyllenhaal) geloofwaardig. Aan de andere kant: van geloofwaardigheid moet deze sfeervolle thriller het niet hebben. Want hoe waarschijnlijk is het dat je als kleurloze docent geschiedenis bij het kijken van een B-film jezelf ziet in een onaanzienlijke bijrol als piccolo? Het is die gebeurtenis die het leven van Adam in beweging zet – een monotoon leven dat hij tot dan toe zonder al te veel enthousiasme en ambitie leidde.

Onafwendbaar einde
Adam gaat op zoek naar zijn dubbelganger en vindt hem ook – nota bene in dezelfde stad. Anthony leidt een aanzienlijk spannender leven dan Adam, maar wil aanvankelijk niet weten van een ontmoeting. Als die uiteindelijk wel plaatsvindt – een mooi staaltje technisch vernuft – betekent dat het begin van een onafwendbaar en op zijn minst verrassend einde.
De film is gebaseerd op Saramago’s prachtig geschreven roman, die zich enkele decennia geleden afspeelt. Anders dan in de film, die zich afspeelt in de huidige tijd, ziet de hoofdpersoon zijn dubbelganger voor het eerst op een videoband. En de zoektocht (die in het boek ruim de helft van het verhaal beslaat) heeft heel wat meer voeten in de aarde dan simpelweg googlen.

Grimmige schoonheid
Voor de spanning in de film doet dat er niet veel toe. Die zit het hem vooral in het suggestieve camerawerk – langzaam zwenkende opnamen in bijna geheel van kleur ontdane appartementen, dreigende onder- of bovenaanzichten van een ontmenselijkte, met grimmige schoonheid behepte architectuur – en de prachtige soundtrack, die letterlijk zorgt voor een voortdurend dreigende ondertoon.
De belofte van de knap en zorgvuldig opgebouwde spanning wordt helaas niet helemaal ingelost. Want feitelijk gebeurt er niet zo heel veel – de actie speelt zich voornamelijk af in de psyche van de hoofdpersonen. De film geeft langzaam informatie prijs, maar aan het (abrupte en voor sommigen ronduit frustrerende) einde blijf je als kijker met een hoop vragen zitten. Datzelfde geldt ook voor het boek, maar daarin komen alle lijntjes toch op een punt samen, en geeft de hele opbouw veel meer ruimte voor de magisch-realistische oplossing van het raadsel van de dubbelgangers.

Littekens
De losse eindjes in de film daargelaten, blijft Enemy boeiend om naar te kijken (en misschien zelfs meerdere keren, om te zien of dat nog antwoorden op de vragen oplevert). Het is een bijzonder esthetisch en sfeervol portret van een monochroomToronto, met oog voor lijnen en compositie. Daarnaast is het bijzonder te zien hoe Jake Gyllenhaal zijn beide karakters invult. Hoewel de dubbelgangers identiek in uiterlijk zijn, tot de littekens aan toe, weet hij een duidelijk onderscheid aan te brengen, in houding, beweging en gezichtsuitdrukking. Zodat je zelfs vergeet dat je kijkt naar in realiteit onmogelijke situatie: de ontmoeting tussen een en dezelfde mens. Wat regisseur Denis Villeneuve en scenarioschrijver Javier Gúllon uiteindelijk hebben willen vertellen met hun bewerking van het verhaal blijft – voor deze kijkster althans – raadselachtig, maar misschien is dat juist het effect dat ze hebben beoogd.

Enemy draait nu in de bioscoop. Distributie Filmfreak.