Ellian hangt te snel de vlag uit na brief veroordeelde terrorist Walters
Jason Walters
Vorige week kwam er een brief naar buiten van de veroordeelde terrorist Jason Walters. Daarin deed hij afstand van het gewelddadige radicaal islamitisch gedachtegoed dat hem tot zijn daden had aangezet. Blijdschap alom. Zelfs Afshin Ellian - de hoogleraar die door toedoen van Walters en zijn vrienden al jaren met persoonsbeveiliging door het leven moet - hing de vlag uit. In zijn column op elsevier.nl schreef hij:
Uit heel mijn hart hoop ik dat Jason Walters oprecht afstand heeft genomen van het islamitische terrorisme. Meneer Walters, als oud-salafist bent u van harte welkom aan onze universiteit.
Door Walters als oud-salafist te bestempelen, begaat Ellian echter een kapitale blunder - één die ik van hem niet goed begrijp, juist omdat hij altijd zo goed is ingevoerd in deze materie.
Als we het onlangs gepubliceerde salafisme rapport van het Institute For Migration & Ethnic Studies (IMES) van de Universiteit van Amsterdam er namelijk op nalezen, dan zien we dat salafisten in drie varianten voor komen (*):
1. De apolitieke salafisten zijn felle tegenstanders van de democratie (p.20). Ze zijn ervan overtuigd dat de islamitische staat van onderaf opgebouwd moet worden, door middel van dawa [bekering, YS], kennisvergaring en opvoeding. (p. 20) De term apolitiek kan voor verwarring zorgen, doordat ook deze salafis een ideaal nastreven waarbij zij menselijke wetten als inferieur beschouwen aan de wetten van Allah. Ook zien zij de islam als een holistisch kader dat alle sectoren van het menselijk bestaan bepaalt en ordent, dus ook het politieke bestel. (p. 21)
2. De politieke salafisten beschouwen de democratie als een trein die je brengt naar de gewenste bestemming: de islamitische heilstaat. Politieke salafisten willen gebruikmaken van democratische instituties om politieke macht te verkrijgen. Wanneer zij die macht eenmaal hebben, kunnen de verworvenheden van de democratische rechtsstaat langzaam vervangen worden door de wetten van de islamitische heilstaat. (p.21)
3. De jihadisten geloven dat de verdragen met de ongelovige landen, zoals Nederland verbroken zijn en dat daarom geweld, ongehoorzaamheid aan de wet en verzet toegestaan zijn.(p.21) In Nederland heeft het Jihad-salafisme zich niet georganiseerd in moskeeën en organisaties. Jihadistische opvattingen komen voor in informele netwerken en onder enkele individuen die moeilijk zichtbaar zijn. (p. 22)
Het mag worden aangenomen dat Walters na zijn brief waarin hij geweld afzweert niet meer in groep drie valt te plaatsen. In diezelfde brief schrijft hij ook:
Het streven om een Islamitische Staat te realiseren is op een totale mislukking uitgelopen. [...] Is het echt nodig om te streven naar een Islamitische Staat?
Die vraag beantwoord hij echter nooit expliciet ontkennend. Het dichtst bij een antwoord komt:
We moeten de moderne wereld met al zijn verworvenheden, waaronder de democratische rechtstaat (sic), accepteren, en ons van daaruit oriënteren op onze plek in de samenleving. [...] Dit betekent niet dat wij onze religie moeten verloochenen; wel betekent het dat we de realiteit moeten accepteren en ons eraan aan moeten passen.
Walters past zodoende wat mij betreft perfect in de door het IMES-rapport geschetste groep van politieke salafisten. Over die politieke salafisten schrijft het rapport:
Ze zijn voorstander van technische en maatschappelijke vernieuwingen die ten goede kunnen komen aan de umma. Ze hebben een actieve opstelling en gebruiken zoveel mogelijk kansen en mogelijkheden in de samenleving om hun doelen te bereiken. Ze staan voor een actieve inmenging in de politiek en de media. Hoewel ze de democratie inferieur vinden, vinden ze het toegestaan om hier toch aan deel te nemen vanuit pragmatische overwegingen. Als politieke bemoeienis ten bate komt van de gemeenschap, dan is deze wenselijk. Sommigen vinden het dan ook toegestaan deel te nemen aan de democratie zodat hun positie en invloed kan worden verbeterd en vergroot. Ze staan kritisch tegenover meningen van leiders, geleerden en de Saoedische gevestigde orde. (p. 21)
U zult zich misschien afvragen wat nu het probleem is. Ons politieke bestel is toch bij uitstek bedoelt om veranderingen te bewerkstelligen? Als de politieke salafisten voldoende stemmen kunnen krijgen, dan moet het maar zo zijn. Buiten de vraag of onze democratische rechtsstaat groepen moet toelaten die eropuit zijn om diezelfde democratische rechtsstaat op te heffen - moeten niet alleen veranderingen binnen het paradigma van de democratische rechtsstaat worden toegestaan? -, is er een nog veel groter gevaar dat schuilt in de groep van politieke salafisten. Het IMES-rapport schrijft namelijk:
De drie stromingen zijn modelmatig, de scheidslijn is niet altijd duidelijk te trekken. [...] Daarnaast bestaan deze stromingen niet los van elkaar, maar is er sprake van interactie en soms samenwerking. (p.23)
Oftewel, het is heel goed denkbaar dat een apolitieke- of politieke salafist verschuift naar het jihadistische salafisme. Dat is maar een kleine, makkelijk te zetten stap, aldus het IMES-rapport.
Dat Jason Walters geweld afkeurt in zijn brief en pleit voor het gebruik van louter politieke middelen - hij is van een jihadistische salafist veranderd in een politieke salafist - is op het eerste gezicht inderdaad reden tot blijdschap - alles beter dan een jihadi die zichzelf opblaast op Amsterdam CS -, maar met het oog op de als door het IMES-rapport gestelde zeer vloeibare grenzen tussen de verschillende groepen salafisten kan de vlag kan alles behalve uit. Het gevaar van een overstap van het gebruik van puur politieke middelen naar gewelddadige middelen ligt altijd op de loer. Zodoende kan de vlag kan nog lang niet uit en is waakzaamheid nog steeds geboden.
(*) Leest u trouwens ook de twee artikelen van Yoram Stein, waarin hij de hoofdconclusie van het IMES-rapport - het salafisme vormt geen bedreiging voor de democratie - vakkundig fileert. Hier vindt u het eerste deel en hier het tweede. Aan het tweede deel heb ik het samenvattende citaat over de drie groepen salafisten ontleend. Het IMES-rapport kunt u hier downloaden en de gehele brief van Jason Walters vindt u hier.
