Een oude Henry Miller

In het antiquariaat was niet veel ruimte meer om te bewegen, laat staan om boeken overzichtelijk te tonen. Toen de antiquaar een boek van Baudelaire voor me zocht, stootte hij een hoge stapel om. En toen lag een Franse vertaling van Dear, Dear Brenda voor mijn voeten. Baudelaire liet ik schieten, maar Miller nam ik mee.

Oude bosneuker

   Men citeert in Nederland graag Gerard Reve, die Henry Miller moest aanhoren op een schrijverscongres in Edinburgh, als ik me niet vergis, en die hem in Op weg naar het einde misprijzend ‘de oude bosneuker’ noemt. Alsof Reve nooit oud zou worden en alsof Reve niet geestdriftig neukte, hoewel in andere openingen. Maar we leven in de tijd waarin een bezoek aan een ‘back room’ verfijnde fun is, zo niet zelfs een intellectuele bezigheid, terwijl heteroseksuele activiteiten al gauw voor ranzig doorgaan. Voortaan was Miller dus ranzig – of gewoon kinderachtig.
    Ik moet toegeven dat ik Henry Miller op een gegeven moment ook heb laten vallen. Somerset Maugham zei eens dat Miller alleen goed schreef als het over neuken ging en daar stem ik mee in. Miller heeft iets van de Amerikaan die al te gauw onder de indruk van de Europese cultuur is. Toen ik zijn essay over Rimbaud gelezen had, hoefde hij niet meer voor mij. Ik vond dat prietpraat, cultureel snobisme. Maar ik heb veel aan de man gehad toen ik zo rond de twintig was en je Miller nog mocht lezen. Zijn grote promotor in Nederland was boekhandelaar Jacques den Haan, die begin jaren ’60 ongeveer voor Miller deed wat Martin Ros iets later voor Paul Léautaud zou doen: hem introduceren in ons land. U moet weten dat schrijvers in die tijd niet over seks schreven, of het moest heel verhuld zijn. Dus met smaak las ik de Tropics en de –xusreeks. Toen ik een half jaar in Marokko woonde en werkte, had ik Nexus bij me en het hielp me te leven. Natuurlijk had ik weer plezier in de seks, maar ik vond ook steun voor mijn afkeer van de doorsneemensen die ik daar als reisleider moest vergezellen. Ik speelde met het idee – of ik dacht toch minstens over een boek met dit thema – dat een reisleider zijn klanten ergens in de wildernis compleet aan hun lot zou overlaten – een thema waarvan ik later ontdekte dat Tennessee Williams het in The Night of the Iguana al gebruikt had. En dat anarchisme waar ik me toen aan overgaf, werd door Miller gevoed. Ik behield dus een zeker respect voor hem, toen zijn culturele poses me gingen irriteren en zelfs toen het lezen van de dagboeken van Anaïs Nin in de mode kwam. Dat aanstellerige nufje heb ik nooit kunnen uitstaan en ik vertrouwde haar beeld van haar omgang met Miller al evenmin als ik later de verhalen van Marie Dormoy zou vertrouwen over haar omgang met Paul Léautaud. Typisch ook dat die culturele profiteurs met hun verslag kwamen nadat de schrijvers dood waren en hen niet meer op de vingers konden tikken.

Bronstig
    Dit alles terzijde. Dear, Dear Brenda is een boek dat je te denken geeft, zoals boeken horen te doen.  Henry Miller werd in 1976, toen hij 84 was en nog vier jaar te leven had, benaderd door de 28-jarige Brenda Venus. Het lijkt of ze echt zo heet. Van meet af aan geilde ze de ‘oude bosneuker’ op met sexy foto’s van zichzelf. U hoeft maar op internet te kijken om te zien dat ze zich wist te presenteren en bepaald iets kon bieden, tenminste in het Playboy-genre. Miller had het niet meer! Zeker niet toen er nog meer foto’s kwamen en hij in zijn brieven bleek te kunnen zeggen wat hij dacht bij het bekijken van die foto’s. ‘Men zou je willen verkrachten!’ Brenda fokte hem steeds meer op. Het kwam tot ontmoetingen en wat er dan precies gebeurde, zullen we nooit weten. Maar Brenda liet bij Miller thuis een keer haar jurk vallen waaronder ze niets aan had – om daarna snel het huis te verlaten volgens haar zeggen. Ze zat ook graag op de beddenrand van de langzamerhand nogal kwakkelende Miller. Ging haar hand onder de dekens? Miller wilde niet liever – zijn eerlijke brieven laten er geen twijfel aan bestaan, al verlangde hij er vooral naar haar te beffen.
    Mijn oude sympathie voor Henry Miller leefde weer op. Hij neemt geen blad voor de mond als hij over zijn lusten spreekt en hij betreurt natuurlijk dat hij een impotente grijsaard is in plaats van een viriele jonge man. De begeerte is er, maar de erectie blijft uit, ‘een van de drama’s van de ouderdom, want er zijn er nog meer’. Haar brieven en foto’s maken hem ‘bronstig’, want ‘wij, mannen van mijn leeftijd, zijn gevoeliger dan ooit voor vrouwelijke schoonheid, we zijn onverzadigbaar’. Het is allemaal zo direct en zonder komedie. Van de film L’empire des sens, een gemaniëreerd intellectueel product, moet hij dan ook niets hebben; hij vindt het maar ‘porno’. Seks is bij Miller te natuurlijk om porno te zijn. ‘Ik zou je overal kunnen likken’ is geen porno.

Bedriegster
    Is Brenda een bedriegster? Lawrence Durrell, die het voorwoord van de Amerikaanse uitgave schreef, noemt haar ‘gul’ en bedankt haar voor hetgeen ze deed voor zijn vriend in zijn laatste levensjaren. Maar toen ze in Parijs was, had Brenda ook Durrell bezocht en misschien had ze hem ook ingepalmd. De foto’s die je van haar ziet, geven je niet de indruk dat het een zacht, teder vrouwtje is. Ze komt eerder over als een tijger – maar dan kan natuurlijk de stijl zijn die ze als actrice gekozen heeft. Toch zou ik weinig vertrouwen in haar gehad hebben En ik zou haar natuurlijk net als Miller in mijn leven hebben toegelaten! Hij was wel goed gek geweest als hij zich deze kans had laten ontglippen.
    Brenda komt wat dweperig en dommig over. Ze heeft de grote wens ‘alle grote schrijvers en filosofen te leren kennen, te lezen en te begrijpen’. Toen we dit lazen, moesten we denken aan Mathilde Willink, die tijdens een bezoek van me aan de schilder uitriep: ‘Sartre, een magistrale man!’ Omdat ik flauwtjes lachte, haatte ze me voortaan en kon ik Willink alleen nog bezoeken als zij niet thuis was. Sylvia Quiël hield me ook buiten de deur trouwens, want dat was net zo’n haai, al speelde ze het spel wat eleganter. Aan dit soort vrouwen moet ik wel denken als ik Brenda probeer in te schatten. Ook aan die reeds genoemde Anaïs Nin, op wie ze trouwens leek volgens vrienden van Miller. Heel grappig is de vraag die Brenda eens aan Miller stelde: of hij Nietzsche en Sartre gekend had. Sartre en Miller – dat paste nu werkelijk niet bij elkaar en Millers culturele snobisme ging beslist niet zover dat hij zou warmlopen voor iemand met een politieke ideologie. En Nietzsche: die was al twee jaar voordat Miller geboren werd, geestelijk ingestort om toen nog alleen als een plant voort te leven tot 1900, toen Miller ook nog maar negen jaar oud was! Wie Brenda bestudeert, kan niet nalaten haar ervan te verdenken dat ze via het contact met de toen ronduit wereldberoemde Henry Miller omhoog wilde op de artistieke ladder. Zorgde Miller er immers niet voor dat ze Warren Beatty kon ontmoeten? En zo was er wel meer. Miller bracht haar bijvoorbeeld ook in contact met François Truffaut. Tel uit je winst, Brenda!

    Hoe happig Miller ook was (‘Pas op dat ik je op een dag niet opeet’), hij werd niet onnozel. Het brievenboek geeft de indruk dat hij wel enigszins doorhad wat voor type Brenda Venus was. Als hij bij gebrek aan beter over kuise, gesublimeerde liefde begint, die van een hoger niveau zou zijn, voegt hij er gauw aan toe dat het tegendeel ook waar is. En het interessantst is dat hij Brenda een beetje waarschuwt voor een al te grote ambitie. ‘Soms vind ik, m’n lieve Brenda, dat je te veel vecht, te hard en te vaak. Je zou de kans of het lot een grotere rol in je leven moeten laten spelen Probeer niet Nummer 1 te zijn, wees gewoon wat je bent Te veel bravoure, als ik het mag zeggen. Wees nederiger. Je bent hier niet om een overweldigend succes te hebben en dan te verdwijnen. Wie denk je wel dat je bent? Alexander de Grote veroverde de wereld voordat hij dertig was, maar hij stierf eenzaam, diep in Indië, zonder enig profijt te hebben gehad van zijn buitengewone prestaties. We zijn hier om van het leven te genieten, om er het beste uit te halen, en niet om alle aandacht te krijgen en beroemd te worden.’Misschien dat Brenda Venus hier iets van kon leren, maar haar verdere carrière, onder meer als tweederangsactrice en als pin-up girl in Playboy, waar ze ook een rubriek kreeg en net als de Vlaamse Goedele Liekens de ‘seksuologe’ uithing, geeft niet de indruk dat ze Millers lessen ter harte nam.