Een kat in het nauw (en het ESM als wonderolie)

De Eurozone loopt als een trein zonder locomotief. Hoewel de ene crisis na de andere met trompetgeschal uit Brussel voor overwonnen wordt verklaard zit er geen vaart in.

De grondoorzaak zijn de idiote 3% per jaar toegestane begrotingstekorten gebaseerd op een abnormaal hoog groeipercentage dat geacht werd dat tekort te kunnen compenseren. In plaats daarvan hebben deze begrotingstekorten de staatsschulden in de afgelopen jaren zo hoog doen oplopen dat nu -over de gehele eurozone vriendelijk berekend- een staatsschuld van ongeveer 95% procent is bereikt, ondanks alle pogingen de lidstaten bij de les te houden. Maar geen land hield zich aan de regels en overschreed zelfs die 3% grens. Algemeen wordt aangenomen dat bij een staatsschuld van meer dan 90% het tipping point van 'storten in de financiële afgrond' is bereikt. Die 95% gaan ook ver uit boven de 60% die de eurozone zelf als uiterste grens heeft bepaald. Theoretisch gezien is de eurozone dus failliet.

Wat de situatie er niet beter op maakt is, dat er de komende jaren geen uitzicht op is dat er een ommezwaai komt. De begrotingstekorten zullen blijven aanhouden en dus zal die 95% snel toenemen tot 100% en (ver) daarboven. De conclusie is duidelijk: de eurozone heeft geen cent meer te makken en zonder significante economische groei blijven de begrotingstekorten doorgaan. Maar eens komt er een eind aan en volgt de big bang, maar dan niet om een nieuw heelal te vormen, maar om de eurozone uit elkaar te laten spatten. Onze overheden denken hier liever niet verder over na en wachten in Brussel af tot de wereldeconomie zo sterk opbloeit dat de eurozone mee omhoog getrokken wordt. Intussen nieuwe regels en wetten bedenkend. Helaas loopt het met die wereldeconomie nu ook niet zo geweldig.

De eurozone economie moet aangezwengeld worden. Er dreigt deflatie in de zwakke lidstaten, waar de salarissen zijn verlaagd om de concurrentie met de anderen en het buitenland aan te kunnen, waardoor de koopkracht zodanig is afgenomen dat er weinig vraag meer is naar producten, zodat daarvan de prijzen moeten dalen en de bedrijven hun marges zien verdwijnen en hun omzet zien afnemen. Daardoor moeten zij op hun personeel bezuinigen, met als gevolg massale ontslagen, waardoor de algemene koopkracht nog verder daalt, enz enz. De lidstaten hebben door hun enorme schulden geen mogelijkheid meer om nog meer te lenen en kunnen dus ook niets doen om die koopkracht omhoog te brengen door lastenverlichting voor de burgers te realiseren, die dan meer geld zouden hebben om aankopen te doen hetgeen de bedrijven lucht zou geven waardoor deze weer kunnen investeren en innoveren, meer personeel kunnen aannemen en waardoor de economie soepeler zou gaan draaien. Banken geld geven heeft totaal geen zin, want voor bedrijven die geen vraag naar hun producten hebben heeft het geen zin om bankleningen te vragen. Tot zover is dit het bekende verhaal.

Toch moet er geld vrijkomen voor stimulering van de economie zonder dat de lidstaten daarvoor hogere schulden moeten maken. Daarvoor had Draghi dat TLTRO bedacht, geld scheppen, door tegen 0,15% aan banken uit te lenen, die dat dan weer aan bedrijven moeten uitlenen. In eerste instantie veel te weinig belangstelling. Ook de banken zien in dat geld in de huidige vraagcrisis aan bedrijven lenen geen zin heeft. Dan blijft over: geld scheppen door de ECB door Asset Backed Securities, vaak van dubieuze kwaliteit, op te kopen. Maar dat is te gering en te risicovol. Geld scheppen door massaal staatsobligaties op te kopen zou wellicht voldoende soelaas bieden, maar de Bundesbank en politiek Duitsland wil het (nog) niet. Bovendien komt dat geld niet bij bedrijven en consumenten terecht, maar bij de banken en dat helpt dus ook al niet. En meer kan Draghi niet doen.

In het begin van de eurozone, toen alles nog mooi leek, moest iedere lidstaat het zelf rooien. Lenen of geholpen worden door de andere was verboden. In 2012 kwam daar een einde aan met de bailouts aan Griekenland, Portugal, Ierland en een beetje aan Spanje. Dat mocht wel niet, maar alla, nood breekt wet. Om er toch een juridisch legaal tintje aan te geven werd er een nieuwe loot aan de 'eurostam' toegevoegd: het ESM, het Europees Stabilisatie Mechanisme. Lidstaten van de eurozone werden er (verplicht) lid van, het werd snel als hamerstuk door de parlementen gejaagd, en daar was het. Het diende om lidstaten in nood leningen te verschaffen tegen stringente voorwaarden, samen met Brussel een inhaalprogramma op te stellen, geld te leen krijgen tegen lage rente voor een bepaalde periode om de achterstand in te halen en weer bij de anderen aan te sluiten. Die lening werd wel bij de staatsschuld opgeteld.

De inkt was nog niet droog of er werd een wijziging aangebracht waardoor het ESM-fonds ook individuele banken in nood leningen zou kunnen verschaffen. Dat was aanvankelijk niet de bedoeling maar plots wel erg handig. Toen de bankenunie ter tafel kwam werd er ook naar dat ESM gekeken, want dat ESM zou als backstop gebruikt kunnen worden voor de herkapitalisatie van de banken, als laatste redmiddel. Het doel ervan werd dus een beetje opgerekt. En niemand die protesteerde.

Wat heeft dat nu te maken met dat geldgebrek voor de stimulering van de economie? Wel, er bestaat een Europese Investerings Bank. Die zou kunnen doen wat de ECB niet kan, namelijk direct leningen aan bedrijven verschaffen en zo de economie steunen. Helaas is het budget van die bank te beperkt om dat op grote schaal te doen. Dat geld moet dus gevonden worden. En dan is er dat ESM dat eigenlijk niets te doen heeft. Er worden immers geen bailouts meer verstrekt en de geholpen lidstaten krabbelen alweer op, zij het op heel wankelijke, eigen benen. En dat ESM zit vol virtueel geld: 700 miljard euro, dat bovendien te leveragen is. Dat wil zeggen dat er 80 miljard in "kas" moet zijn en dat de rest door elke lidstaat als er meer geld nodig is volgens een bepaalde verdeelsleutel onverwijld, binnen 7 werkdagen, aan het ESM betaald moet worden. Er is dus geen "echt" kapitaal maar een "garantie" kapitaal.

Concreet gezegd, omdat alle lidstaten al schulden hebben, moeten zij eerst  het opgeëiste bedrag zelf lenen om het aan het ESM te kunnen betalen. Sommige lidstaten kunnen helemaal niet meer lenen en dat zou dan door de andere worden opgevangen. Lenen, lenen, lenen, het zou de slogan van de eurozone kunnen zijn. En het is belastingeld, betaald door de burgers, de consumenten. In een echt bedrijf zou het een puinhoop worden genoemd. De EU wil nu het ESM ombouwen om kredieten aan het bedrijfsleven te verschaffen. Dat is het nieuwste plan van Brussel om de economie te stimuleren. Dat dit de koopkracht van de consumenten niet vergroot wordt even vergeten...

En dan komt er een ander belangrijk aspect om de hoek kijken. Door het ESM te gebruiken hoeft een land niet zelf in zijn eigen bedrijfsleven te investeren, daarvoor te lenen en daardoor zijn staatsschuld te zien stijgen. Het geld komt immers uit een algemene eurozone put. Sterke landen hebben het niet nodig, dus gaat het naar de bedrijven in zwakke landen. Net als bij de bankenunie, geruisloos geld kunnen laten stromen. Structureel hervormen wordt dus niet meer zo noodzakelijk. Dat zit er bij Italië en Frankrijk duidelijk achter.

Dat er in de reglementen van het ESM niets over geregeld is, integendeel dat daar precies wordt geregeld waar het wel voor bestemd is, doet uiteraard niet ter zake. Het is niet de eerste keer dat een verdrag (want dat is het) wordt verdraaid. Brussel heeft het in overweging volgens de Suddeutsche Zeitung. Duitsland is fel tegen en het gehele ESM zou weer door de parlementen moeten, maar volgens Brusselse bronnen zal Duitsland toch wel bijdraaien want was is het alternatief? Nood breekt immers wet en wat kan er anders nog geprobeerd worden? Een kat in het nauw...