Een juweeltje dat niet gemist mag worden

Geen geweld, geen seks, alles in zwart-wit, een zeer rustig tempo. Daarbij is de hoofdpersoon een katholieke non in het Polen van de jaren ’60. Regisseur Pawel Pawlikowski kiest niet voor de gemakkelijkste weg, maar is erin geslaagd met “Ida” een bijzondere, mooie film af te leveren.

De eerste scènes zijn tekenend voor de rest van de film: ze vertellen een heel verhaal, zonder dat er één woord gesproken wordt. We zien hoe een jong meisje met nonnenkapje vol liefdevolle aandacht het gezicht van een levensgroot beeld van Jezus restaureert en hoe dat beeld vervolgens door haar en drie andere nonnen door de sneeuw wordt gedragen en op zijn sokkel in de kloostertuin wordt teruggeplaatst. Devoot blikken de jonge vrouwen omhoog, bidden en slaan een kruisje. Maagdelijk witte sneeuwvlokken vallen gestaag uit de hemel.

Anna staat op het punt om haar geloftes af te leggen, maar krijgt tot haar verbazing de opdracht van de abdis om haar enige familielid, een tante, op te zoeken en in het reine te komen met haar familiegeschiedenis. Ze moet daarvoor net zoveel tijd nemen als nodig is. En dat terwijl Anna in de veronderstelling leefde, dat ze helemaal alleen op de wereld was en daarom in het klooster is opgegroeid. Met tegenzin en alleen omdat het moet, gaat ze op pad.

Nadat Anna bij haar alleenstaande tante Wanda, zuster van haar moeder, aan de keukentafel heeft plaatsgenomen, vertelt die haar zonder omwegen dat ze eigenlijk Ida Lebenstein heet, Joods is en dat haar ouders zijn omgekomen in de oorlogsjaren. In het tot op het bot katholieke Polen met zijn geschiedenis van eeuwenoud antisemitisme en concentratiekampen tijdens de Tweede Wereldoorlog is dit een boodschap die bij de jonge non Anna inslaat als een bom.

“Waarom heb jij niet voor me gezorgd na de oorlog? Waarom ben je me niet komen halen?” vraagt ze haar tante. “Ik kon het niet en ik wilde het niet,” antwoordt de kettingrokende beeldschone vrouw, die een stevig drankprobleem blijkt te hebben en in meerdere opzichten geen heiligenleven leidt. We komen later te weten welke tragedie achter het onvermogen en de onwil van Wanda schuilgaat.

De twee gaan uiteindelijk in de witte, pruttelende Lada van tante Wanda op een roadtrip, op zoek naar hun gemeenschappelijke verleden en hoe daarmee om te gaan in het licht van de toekomst. Deze tocht levert prachtige beelden op en een inkijkje in de mate waarin de Poolse samenleving, onder het dunne laagje van opgelegd communisme, in ieder geval in de jaren ’60 nog steeds doordrenkt was van Jodenhaat.

Het persoonlijke drama van de familie Lebenstein wordt op een sobere, ingetogen manier verteld in deze film, die wars is van valse sentimenten of opgeklopte emoties. De harde feiten komen bijna achteloos voorbij, waardoor het effect des te groter is. De hoeveelheid aan close-ups, de bijzondere framing van de beelden en de prachtige fotografie dragen daar hun steentje aan bij. Het past hier niet om te vertellen hoe de film afloopt, maar tot de laatste scène blijft het gissen of Ida uiteindelijk zuster Anna zal worden of niet.

“Ida” werd terecht bekroond met verschillende prijzen op verschillende festivals. De film won in onder meer Toronto (prijs van de internationale filmpers),  Gijon (beste film, scenario en actrice), Londen (beste film) en Warschau (Grand Prix). Kijkers met een voorkeur voor de makkelijke film, de harde lach en extraverte personages die niets aan de verbeelding overlaten, is “Ida” waarschijnlijk een gruwel. Voor liefhebbers van het meer ingetogen werk dat food for thought biedt, is “Ida” een juweeltje dat niet gemist mag worden.