De Zorgziekte van Nederland

Het gekissebis over 6 of 10 miljard euro extra lastenverzwaringen om mede een ziek zorgmodel te blijven financieren, lijkt nogal futiel gegeven de 25 miljard euro besparingen die in de zorgsector voor het oprapen liggen. Het kan, als we ons een haalbaar doel stellen en erin slagen om in 3 jaar 25% aan zorgkosten per inwoner te besparen. Onder andere Zweden bewijst dat kwalitatief hoogwaardige zorg ook betaalbaar kan zijn voor een sociale verzorgingsstaat.

De zorg in Nederland is ziek, getuige de vele verhalen van mensen die werkzaam zijn in de zorg. Zij zijn zo mogelijk nog verbaasder over alsmaar stijgende zorgkosten terwijl hun banen en lonen, maar vooral ook de zorg die zij willen verlenen onder druk staan. Daarbij valt op dat de meesten het zorgsysteem als buitengewoon complex, onlogisch en stroperig betitelen, met dito topzware managementlagen en controlestructuren. Het resulteert in frustratie bij directe zorgverleners over de hoeveelheid papier die zij in toenemende mate moeten verstouwen.

Tegelijkertijd heerst er bij managers vaak groot onbegrip over de zoveelste onduidelijke stelselwijziging die (van rijkswege) moet worden doorgevoerd. Ook is er sprake van een stuitend gebrek aan heldere incentives binnen het systeem, met name op het raakvlak tussen zorginstelling en specialisten. De laatsten klussen bijvoorbeeld vaak in een (eigen) private kliniek zeer profijtelijk bij.

Huisartsen hoor ik ondertussen klagen over zorgverzekeraars die heimelijk de krenten uit de pap vissen van hun ‘klanten’ via belangen in concurrerende praktijken.

Ik kan zo nog wel even doorgaan, maar het meest zorgwekkende is dat patiënten zich in toenemende mate als een nummer behandeld voelen, als ze al voldoende zorg krijgen zoals in bejaardenhuizen.

Genezing van de zorgziekte blijkt lastig gezien hoe de sector de afgelopen 10 jaar blijft kwakkelen. Ondertussen bedragen zorgkosten bijna 14% van het BBP en als het zo doorgaat kan dat oplopen naar 30% van het BBP in 2040. Het laatste zal waarschijnlijk onbetaalbaar blijken, zelfs in een solidaire verzorgingsstaat als Nederland. In harde cijfers uitgedrukt, zijn de zorg- en welzijnsuitgaven van bijna 57 miljard euro in 2003 inmiddels gestegen naar 93 miljard euro in 2012, zo becijferde het CPB. Over een periode van elf jaar gemeten, was er zelfs een groei van ruim 90%.

Volgens het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu is van de toename sinds 2000, slechts ongeveer 15% toe te schrijven aan vergrijzing. Een veel belangrijkere verklaring vormt het toegenomen aantal behandelingen, de toename van het aantal behandelmogelijkheden en de gestegen uitgaven aan nieuwe technologieën. De helft van de toename aan zorgkosten is hieraan toe te schrijven. Tot slot blijken prijsstijgingen verantwoordelijk voor 35% van de toename aan zorgkosten. 

Per hoofd van de bevolking komen de zorguitgaven in Nederland momenteel uit op ongeveer 5.400 euro. Dat getal wekt de grootste verbazing. In landen als Zweden, Finland en IJsland ligt dit zelfde cijfer 25% tot 40% lager volgens de WHO. De meeste Scandinaviërs die ik ken, verschillen niet fundamenteel van Nederlanders en bovendien zijn zij erg te spreken over de zorg in hun land. Dit wordt bevestigd in onderzoek. De zorg in Nederland staat echter in vergelijking tot andere landen kwalitatief op het allerhoogste niveau. Daar mogen we trots op zijn, maar kwaliteit heeft schijnbaar haar prijs. Het verschil in kwaliteit verklaart bovendien bij lange na niet het verschil in prijs. Bovendien kan men zich afvragen of uitstekende zorg niet reeds goed genoeg is.

Ons zorgkostenprobleem lijkt voor al te liggen in de organisatie van de zorg. Het probleem ligt dus niet bij de in Nederland telkens maar opborrelende solidariteitsvraag die over financiering van de kosten gaat en niet over de zorg zelf. Juist ín de zorg liggen grote kansen voor besparingen die niet ten kosten van patiënt, zorgverlener of kwaliteit hoeven gaan. Consultants van BCG die het Zweedse systeem onderzochten concludeerden bijvoorbeeld:

"Het Zweedse systeem kent voor circa tachtig behandelingen breed gedragen kwaliteitsindicatoren, met name gericht op de uitkomsten van medisch handelen. Deze meetlat maakt dat ziekenhuizen en artsen goede voorbeelden sneller navolgen. Een en ander resulteert in een lagere mortaliteit en minder heroperaties, tot soms wel zestig procent."

Op grond hiervan constateert BCG dat navolging van het Zweedse model voor de Nederlandse ziekenhuiszorg een bezuiniging van 2,3 miljard euro kan opleveren. Bij gelijktijdige concentratie van zorg, kan dit bedrag zelfs oplopen tot 4,3 miljard euro.

Ook op het vlak van inkoop kan een hoop bespaard worden. Adviesbureau ZiNData becijferde bijvoorbeeld dat gezamenlijke inkoop ziekenhuizen een besparing van in totaal 10% kan opleveren. Ziekenhuizen laten daarmee bij de inkoop van gebruiks- en verbruiksgoederen circa 600 miljoen euro liggen.

Ook de documentairemakers van Tegenlicht lieten eerder zien dat door gezamenlijke landelijke inkoop van medicijnen in Nieuw Zeeland sinds de invoering van het ‘kiwi-model’ in 1993, de uitgaves aan medicijnen in Nieuw-Zeeland fors lager liggen dan bij ons en bovendien minder
snel stijgen.

Dezelfde Tegenlicht documentaire toonde ook hoe de Zweden veel van hun bejaarden een welverdiend en zeer gewaardeerd, maar vooral veel goedkoper zorgthuis geven in het zonovergoten Spanje.

Het zijn slechts enkele voorbeelden van wat er mogelijk als Nederland op een andere, slimmere en meer doortastende wijze de zorg zou organiseren.

Een ander zorgprobleem is aansturing en governance. Terwijl wij in Nederland blijven steken bij de vraag wie eigenaar moet zijn van de zorg (privaat of publiek), heeft Zweden deze brug allang gelegd.

Een recent artikel in The Guardian roemt de zorgaanpak van het van oudsher socialistische Zweden. Zowel Zweeds links als rechts hebben zich tijdens een eerdere crisis gerealiseerd dat als zij hun uitzonderlijke verzorgingsstaat wilden behouden, zij deze anders moeten aansturen om deze betaalbaar te houden. Inmiddels houden zij zich al jaren aan een strikte norm van een jaarlijks begrotingsoverschot. Binnen deze beperking hebben zij de zorg radicaal geprivatiseerd. Inmiddels zijn bijna alle zorgdienstverleners eigendom van private equity investeerders. Het heeft gezorgd voor lagere zorgkosten, heldere incentives zonder oneigenlijke concurrentie en gezonde elkaar versterkende competitie tussen zorgaanbieders in wat voorheen een van de meest centraal geleide socialistische zorgsystemen ter wereld was. De overheid orkestreert nog steeds, maar de markt doet de rest van het werk. Bovendien heeft privatisering gezorgd voor een sterk innovatieve industrie met veel spin-offs uit succesvol medisch onderzoek.

Ook in Nederland zijn inmiddels talloze voorbeelden van succesvolle private zorg. Mijn persoonlijke ervaring met thuiszorg is bijvoorbeeld dat private dienstverleners meer kwalitatief hoogwaardige zorg voor een lager bedrag bieden dan hun publieke conculega’s. Het grootste verschil is een efficiëntere aansturing achter de schermen, niet gehinderd door een waterhoofd aan dure incapabele veelverdienende zorgbestuurders. In veel gevallen zijn deze bestuurders geen ondernemers en zij misbruiken vaak het kwaliteitsargument om veranderingen tegen te houden terwijl hun werkelijke primaat bij macht ligt in plaats van bij betaalbaarheid.

Zo bezien, zijn er meerdere alternatieven om het vastroestende zorgsysteem in Nederland snel vlot te trekken. We hoeven slechts om ons heen te kijken, best practices te kopiëren en oude dogma’s (en machtsstructuren) te doorbreken op zoek naar goedkopere oplossingen die goed zijn voor iedereen. Het is verwonderlijk dat ons zorgpoldermodel daar nog niet in slaagt terwijl het water ons inmiddels aan de lippen staat. Wellicht moet Nederland eerst nog wat zieker worden voordat we eindelijk de juiste remedie vinden. Ondertussen blijven zachte politieke heelmeesters stinkende zorgwonden maken.

Jos Fransen is oud politicus en mede initiatiefnemer van de Derde Weg Partij. Dit artikel verscheen ook op: http://derdewegpartij.wordpress.com/2013/06/14/de-zorgziekte-van-nederland/