'De struikelhul'

Gisteravond vond in debatcentrum De Balie 'het crisisdiner' plaats, over de grootste mondiale financiële crisis sedert de jaren dertig: de eurocrisis.

Het debat is een absolute aanrader en u kunt hier terugkijken. Een flinke zit van een kleine twee uur, maar de moeite waard. Op uitnodiging van Kees Vendrik, lid algemene Rekenkamer, en Egbert Kalse, adjunct-hoofdredacteur NRC Handelsblad, ontstond 'Het Crisisdiner':

Centraal stonden vragen als: Gaat de euro het redden? Zijn de banken weer gezond? Is de crisis voorbij? Moet ik mijn hypotheek aflossen? Is toezicht echt verbeterd? De avond werd gemodereerd door Marcia Luyten, die dat uitstekend deed, en bestond uit twee delen, met twee panels. Het eerste panel bestond uit Robin Fransman, voormalig adjunct Holland Financial Centre, voormalig topambtenaar van Financiën Bernard ter Haar en Erasmus econoom Bas Jacobs. Het tweede panel bestond uit hoogleraar banking & finance, Harald Benink, voormalig minister van Financiën en vice-premier Wouter Bos en financieel geograaf Ewald Engelen. In mijn column van vandaag zal ik me concentreren op dit tweede panel. Niet omdat het eerste saai was, verre van, maar omwille van de lengte van de column.

Politics by stealth

De belangrijkste vragen waarover gedebatteerd werd waren 'waar blijft de democratie in Europa?' en 'is er een verdergaande politieke integratie nodig om te voorkomen dat we weer in een dergelijke situatie terechtkomen?'. Belangrijke vragen en het werd dan ook een boeiend debat. Toevallig mocht Ewald Engelen aftrappen op die laatste vraag. De welbespraakte professor maakte meteen duidelijk waar hij stond:

Hij voegde er wel meteen aan toe dat hij hier om drie redenen zeer veel problemen mee had. Om te beginnen het stiekeme politieke proces zelf ('politics by stealth'); ten tweede mondt het uit in een vorm van Europees economisch bestuur, het 'Economisch Semester', waarin de stem van de burger ('het electoraat') onvoldoende aan bod is gekomen; en ten derde heeft dat economisch beleid nogal sterke 'supply side' trekken aangenomen, dat wil zeggen gericht op verdere flexibilisering van de arbeidsmarkt en het terugdringen van loonkosten. Met andere woorden gericht op de belangen van het internationale grootbedrijf en grootbanken. Op die wijze worden sociale- en burgerschapsrechten ge-erodeerd.

Hierna kwam Wouter Bos aan het woord. Hij begon ermee te zeggen dat er een enorme sluipende bevoegdheden overdracht had plaatsgevonden en dat daar eerst maar eens democratische legitimatie voor gevonden moest worden. Verder gaf hij aan dat 'het Europese project' nogal snel ontwikkeld was de laatste jaren. In 2006, 2007 had hij in Ecofin (de vergadering van alle eurozone ministers van Financiën, red.) nooit kunnen spreken over goedkeuring vóóraf door Brussel over nationale begrotingen of over een Europese Banken Autoriteit of over een Europees Resolutie mechanisme. 'Met pek en veren de zaal uit', zei Bos. Het bevreemde hem wel dat het de laatste vijf jaar allemaal zo snel is gegaan met die economische integratie en toegenomen invloed van Brussel.

Van Harald Benink is bekend dat hij een groot voorstander is van de euro. Volgens Benink is die er 'nu eenmaal', een 'historische realiteit'. En 'die politieke integratie zal dus wel moeten', want opbreken geeft allerlei 'onvoorspelbare gevolgen en vertrouwensproblemen'. Volgens Benink zal Duitsland de euro nooit laten vallen 'vanwege hun historische verantwoordelijkheid'.

Wouter Bos wees er op dat de bankenunie een eerste stap is op weg naar de volgende: eurobonds, gemeenschappelijk uitgegeven euro obligaties. Dan zijn alle schulden van alle eurolanden van iedereen. Over moral hazards gesproken, maar dit terzijde. Hij gaf ook een aardig inkijkje in de politieke afwegingen, destijds in 2010, ten tijde van het begin van de Griekse crisis. Zo zei Bos, dat niemand toen wist wat hen overkwam. Deze crisis was nieuw voor de dames en heren politici en men had geen idee wat er zou gebeuren met het financiële stelsel als ze Griekenland failliet hadden laten gaan. Engelen vroeg zich af waarom er geen beslag was gelegd op de enorme vermogens, die de Griekse oligarchen hadden gestald in Londen, die toch ook deel uitmaakt van de EU. Hij wees op het corpocratische karakter van de unie en vroeg zich hardop af: 'waar blijft de burger?' Terechte vragen natuurlijk.

Duivels dilemma

Bos deelde Engelen's zorgen over het democratisch tekort van de EU en vond het zowaar tijd worden voor een referendum over de vraag 'in of uit de EU' (hij bedoelde overigens de EMU, red.). Maar dan wel met alle consequenties. Dus indien 'in', dan ook accepteren dat nationale bevoegdheden worden overgedragen en gemeenschappelijke schuldfinanciering aanvaarden. Hij zag geen grotere rol voor het Europees Parlement weggelegd, omdat daar naar zijn zeggen alleen maar 'Europese zeloten' in zitten, die alleen maar méér 'Europa' willen en elke vorm van kritiek op hun 'geloof' wegwuiven. De Raad van Europa (regeringsleiders) staat wat verder af van dat blinde geloof en kunnen zaken wat beter accomoderen, aldus Bos. Hij noemde de keus tussen Verhofstadt, Schulz en Juncker 'verschrikkelijk' als je 'Europa' meer draagvlak zou willen geven onder de bevolking.

Groenlinks was ook zwaar vertegenwoordigd met spindokter Tom van der Lee ('wat is het alternatief?') en Rekenkamerlid Kees Vendrik, die aan Engelen vroeg wat hij 'de Nederlandse bevolking voor zou houden als we besloten uit de euro te stappen' (dat zag deze 'democraat' natuurlijk helemaal niet zitten, dan zou het licht in Europa uitgaan, u kent het wel). Engelen noemde dit 'een duivels dilemma', maar hield de zaal voor dat ook aan het blijven zitten in de EMU enorme kosten verbonden zijn en verfoeide de lieden die ons land destijds in deze fuik hadden laten zwemmen.

Vendrik haalde het aloude 'global society' argument weer eens van stal, alsof we vóór de invoering van de euro geen wereldhandelsspeler waren. Daarvoor is een politieke unie helemaal niet nodig (gek genoeg werd dit argument door niemand naar voren gebracht). Over het referendum zei Vendrik, dat we dat referendum eigenlijk in de jaren negentig hadden moeten houden, maar niet nu, want 'een gevaarlijke vraag'. Maar volgens hem 'ontkomen we er niet aan'. Bas Jacobs vroeg zich af hoe de financiële markten zouden reageren als een 'in-or-out' referendum gehouden zou worden. En natuurlijk werd Jacobs bijgevallen door een aanwezige hedge fund manager, die immers belanghebbende is. Bos daarentegen dacht dat dit wel mee zou vallen. Immers, ook bij de bail in maatregelen tijdens 'Cyprus' waren de financiële markten (Bos spreek liever van financiële partijen) rustig gebleven. Kortom, dat is een kwestie van timing; als alles wat rustiger is geworden dan ontkom je er niet aan om de burger een stem te geven, anders blijft het grote maatschappelijk ongenoegen over deze historische vergissing bestaan.

Wisdom of the Crowd 

Vervolgens ging het natuurlijk over de vraag of 'het klootjesvolk' wel kennis genoeg had om zich te buigen over een dergelijk fundamentele vraag. Sommigen vonden van niet (I kid you not), maar Bos opmerkelijk genoeg van wel. Opmerkelijk, omdat zijn partij, samen met de VVD en SGP overigens, tegen élke vorm van referendum hadden gestemd tijdens het debat op 21 januari jongstleden. Ewald Engelen was natuurlijk een groot voorstander van een referendum, omdat de burgerrechten al zwaar onder vuur liggen in deze EU. Hij vindt dat de EMU (Economische Monetaire Unie) ontvlecht moest worden aangezien deze de electorale legitimiteit van dit mislukte europese project alleen maar schaadde. Laat de 'wisdom of the crowd' zich maar uitspreken over 'de financiële repressie' die een gevolg is van de muntunie.

Samengevat: Dit was een goed debat, waarbij vooral duidelijk werd, dat er uitgesproken voorstanders en uitgesproken tegenstanders zijn van verdere politieke integratie. Helaas zijn de alternatieven voor de euro niet aan bod gekomen en bleven ook de fundamentele cultuur- en taalverschillen tussen de diverse delen van Europa onbesproken.

Hier vindt u een overzicht van mijn columns en u kunt mij hier volgen op Twitter.