Vier hardnekkige misverstanden rond Wagner ontkracht

Gelukkig wordt in het Amsterdamse Muziektheater, om het 200e geboortejaar van Wagner te vieren, Die Walküre opgevoerd. Dit tweede deel van de tetralogie Der Ring des Nibelungen is misschien wel de beste afrekening met de lange stoet aan vooroordelen over de Duitse componist, zoals:

1. Er komt geen (normaal) mens voor in Der Ring
Het klopt dat Der Ring voornamelijk wordt bevolkt door dwergen, meerminachtige Rijndochters, een draak en goden. Vooral die laatsten zijn belangrijk, want zij verspelen de ring waarmee je almacht verwerft. De plot die zich dan ontspint is te ingewikkeld om hier in een paar regels samen te vatten. Houd het er maar op dat de parallellen met The Lord of The Rings talrijk zijn.

Iedereen met een allergie voor fantasiewezens, waar ik een lichte vorm van heb, kan moeiteloos naar Die Walk üre. Dit is het meest ‘menselijke’ deel uit het vierluik van Wagner. Soms willen zijn personages nog weleens fungeren als bordkartonnen figuren wier voornaamste taak het is om een bepaald idee uit te dragen, maar niet in dit geval. De protagonisten uit Die Walküre hebben een gevoelsleven en dat komt de empathie voor hen ten goede. Zoals in ‘Winterstür me wichen dem Wonnemond’, waarin Siegmund en Sieglinde elkaar de liefde eindelijk bekennen. Mooier dan in dit liedje is de prille liefde zelden bezongen.

2. Wagner was antisemiet
Zijn essays en traktaten zijn inderdaad slecht te pruimen, zowel qua vorm als inhoud. Een grotere hater van de Verlichting dan Wagner is zeldzaam. Zodra hij de cultuurtheoreticus uithangt, leidt dat tot de antisemitische vuilspuiterij die tegenwoordig vooral uit het Midden-Oosten komt. Hoewel Wagner flink mocht filosoferen over de enorme maatschappelijke betekenis van Der Ring, hebben we hier goddank niet te maken met een op muziek gezet pamflet. Zijn geschreven oeuvre raakte al snel in de vergetelheid en hetzelfde lot hadden zijn opera’s ondergaan als ze het verkapte lesje in maatschappijkritiek waren geweest. Maar zijn muziek, en zeker Die Walküre, overstijgt het niveau van propaganda of een simpele verklanking van zijn agressieve anti-Verlichtingsretoriek.

Overigens draagt de Amsterdamse regie, van Pierre Audi, hier ook zijn steentje aan bij. Het is een tijd modieus geweest om van Der Ring een parabel over politici te maken. De uitvoering in het Muziektheater is eerder tijdloos te noemen. Ga maar na, ze is al 15 jaar oud, maar doet op geen enkel punt verouderd aan. Zo is er alle aandacht voor de eeuwige thema’s die Wagner aanstipt, zoals liefde en macht – en alles daartussenin.

3. Zijn muziek is hard en bombastisch
Hier zit een kern van waarheid in. Een paar jaar terug had men een onderzoek(je) gedaan. Daaruit bleek dat de Walküren-rit automobilisten het meest aanspoorde tot een agressieve rijstijl. Dit fragment waarmee akte drie opent is inderdaad pure epo voor de geest, zeker in de gejaagde interpretatie van Hartmut Haenchen die Die Walküre in Amsterdam dirigeert.

Toch is het zonde Wagner te reduceren tot een componist bij wie de volumeknop permanent op tien staat en die enkel uit is op effectbejag. Zeker naar het einde toe wordt Die Walküre  steeds ‘kleiner’– om niet te zeggen ronduit intiem als kamermuziek. Wotan moet Brünnhilde – de Walküre uit de titel – straffen voor haar ongehoorzaamheid. Tegelijk is de hartenpijn gigantisch als hij haar voor straf verbant uit de godenschaar, want ze is ook zijn dochter, zijn lievelingsdochter nota bene. Hij moet wel vanuit zijn functie, maar is hier als ouder niet toe in staat. Wie niet wordt aangedaan bij de finale van de opera, ‘Wotans Abschied’, is een bikkelharde.

4. Er komt geen einde aan zijn opera’s
Lang is Die Walküre zeker. De voorstelling duurt, inclusief twee pauzes, ruim vijf uur. Maar pas op, verwar lang niet met langdradig. Want het opmerkelijke aan de muziek van Wagner is dat zij, eenmaal op gang gekomen, niet meer mag stoppen. Is dit wat hij bedoelde met de 'unendliche Melodie', die hij nastreefde? Hoe dan ook, wie na afloop weer buiten staat is, gek genoeg, nog zo fit als een hoentje en wil alleen maar één ding: meer!

Gelukkig kan dat, want later in dit Wagner-jaar volgen de volgende delen uit Der Ring, Siegfried en Götterdä mmerung.

Die Walküre wordt door De Nederlandse Opera uitgevoerd op de volgende data: wo 24/4, zo 28/4, wo 1/5, zo 5/5, do 9/5, zo 12/5. Er zijn nog kaarten.