De herrijzenis van Marianne: Vive la France!

Het debat over de multiculturele samenleving (en in het verlengde hiervan over migratie) wordt met name in Europa al lange tijd en in verschillende mate van hevigheid gevoerd. Zo wordt het debat in Nederland al sinds het einde van de twintigste eeuw gevoerd waarbij Frits Bolkestein, Paul Scheffer (Het Multiculturele Drama), Pim Fortuyn, Geert Wilders en vele anderen leidend – al dan niet op een goede wijze – zijn geweest voor de ontwikkeling van het debat. De afgelopen verkiezingen voor het Europees Parlement hebben daarbij nog eens onderstreept hoe het debat over het wezen van de samenleving, de gevolgen van immigratie en de nationale identiteit een factor is bij dergelijke verkiezingen. De onvrede over de Europese Unie en zittende regeringen, de onzekerheid over de economie en de natiestaat vertaalde zich in een uitslag die tot veel duiding leidde, maar eigenlijk toch maar heel moeilijk in één richting te verklaren was. Op nationaal en Europees niveau had de Franse uitslag met de winst voor het Front National de meeste impact en liet president Hollande nog verder wegzakken in zijn electorale misère en maakte duidelijk dat de UMP met spoed een onbetwiste en aansprekende leider nodig heeft. Niet voor niets lijkt voormalig president Sarkozy zich voor te bereiden op een terugkeer naar de politieke arena.

Een politieke arena waar het debat over de multiculturele samenleving en welke impact dit heeft in alle hevigheid wordt gevoerd. Daarbij heeft dit debat een duidelijk eigen inslag waarmee het voor een deel los staat van het debat zoals het in andere Europese landen wordt gevoerd. De typisch Franse vorm van de scheiding tussen kerk en staat, de laïcité, is daar één zo niet de grootste oorzaak van. Het sinds 2004 geldende verbod op het dragen van hoofddoeken door leerlingen en leerkrachten en een beperking ervan in overheidsgebouwen is een uitvloeisel van dat debat.

Met zijn nieuwe boek Ongelukkige identiteit. De ontsporing van de multicultuur draagt filosoof en intellectueel Alain Finkielkraut (1967) zijn steentje bij aan het debat over de multiculturele samenleving. Finkielkraut spreekt zich in Ongelukkige identiteit ferm uit tegen in het in zijn ogen dominante cultuurrelativisme dat rondwaart in Frankrijk. In een erudiete polemiek keert Finkielkraut zich tegen de afbraak van het onderwijs, het relativeren van de identiteit en de minachting van cultuur. Feitelijk breekt hij een lans voor de Franse cultuur en geschiedenis als leidraad voor een succesvolle integratie. Daarmee haalt hij ‘Marianne’ – het Franse symbool van de ‘Triomf van de Republiek’, de Vrijheid en de Rede – uit het verdomboekje en pleit voor haar herrijzenis.

De bijdrage van Finkielkraut is niet onopgemerkt gebleven. In een zeer lezenswaardig interview van Martin Sommer met Finkielkraut (De Volkskrant, 10 mei 2014) wordt duidelijk dat onder intellectuelen Finkielkraut als zwart schaap wordt gezien en hij gemakshalve door deze zelfde “intellectuelen” in de extreemrechtse hoek wordt geplaatst en gezien wordt als vazal van Marine Le Pen. Juist daarom ontstond er “gedoe” toen Finkielkraut werd voorgedragen voor de eerbiedwaardige Académie Française waarvan hij inmiddels gewoon lid is.

Gelijk Nederland kent het Franse debat over de multiculturele samenleving hysterische trekken waar overigens zowel “links” als “rechts” zich schuldig aan maken. Finkielkraut valt juist te prijzen met zijn bijdrage aan dit debat omdat veel van hem gezegd kan worden, maar niet dat hij niet de tijd heeft genomen om zijn gedachten te vormen en van argumentatie te voorzien. De kern van zijn betoog is gelegen in de waarneming dat het Frankrijk van nu in de ban is van antiracisme en antifascime. Uitgangspunten waarmee in de kern niets mis mee is, maar zo is doorgevoerd dat het de integratie van minderheden in de samenleving tegen gaat omdat de eigen Franse cultuur en geschiedenis zo gerelativeerd worden dat gemeenschappelijkheid ver te zoeken is en een samenleving daardoor dreigt te ontstaan waarin haar burgers die – los van het Franse paspoort – maar weinig delen met alle gevolgen van dien. Finkielkraut pleit er daarom voor om de Franse identiteit af te stoffen en weer als leidraad te nemen, met name in het onderwijs als het lijm voor de gemeenschappelijke identiteit.

Een dergelijk standpunt wordt al snel (bewust) verkeerd opgevat en zou kunnen leiden tot het vooropstellen van één dominante cultuur ten koste van anderen. Wat Finkielkraut feitelijk doet is te stellen dat een land alleen maar een samenleving kan hebben wanneer je een gezamenlijk referentiepunt hebt die de basis vormt voor de onderlinge omgang en de gezamenlijke normen en waarden. Natuurlijk zou gesteld kunnen worden dat een dergelijke opvatting is gebaseerd op een soort gestold historisch beeld van Frankrijk en dat een land en haar samenleving evolueert op grond van de veranderingen in bevolkingssamenstelling, technische ontwikkelingen en de toenemende globalisering waardoor een eenvormige identiteit niet bestaat. Tegelijkertijd zou juist ook gesteld kunnen worden dat de huidige natiestaat door de toegenomen globalisering en de gevolgen van immigratie op een uniek punt is aanbeland waarbij het uitgangspunt van een graduele evolutie niet meer geldt en dus juist het ijkpunt van een gezamenlijke identiteit nodig is.

Zoals uit voorgaande duidelijk wordt, is Ongelukkige identiteit een spraakmakende bijdrage aan het debat over de multiculturele samenleving en is daarom een aanrader voor een ieder die zich mengt of geïnteresseerd is in dat debat. Want zoals het een polemisch geschrift betaamt, geeft het – op boeiende en lezenswaardige wijze – alle aanleiding om te denken en te discussiëren.