De Europese koerier tegen Merkel en de natiestaat

Er waren tijden dat het onderwerp ‘Europa’ een slapend bestaan leidde. Wat er allemaal precies in Brussel gebeurde, daar waren we allemaal eigenlijk niet zo mee bezig. Soms hoorde je iets over richtlijnen voor de kromming van bananen, maar voor de rest was ‘Europa’ vooral een instituut dat bijdroeg aan vrede en welvaart. Inmiddels is ‘Europa’ – beter gezegd: de Europese Unie – niet meer van de voorpagina’s weg te slaan en is de meningsvorming over de aanpak van de Eurocrisis, maar ook de toekomst van de Europese Unie zelf, structureel onderwerp van gesprek.

Met de verkiezingen voor het Europees Parlement op 22 mei 2014 zal de aandacht alleen maar toenemen. De dames en heren van de Arbeiderspers willen op deze belangstelling inspelen en hebben het pamflet Der Europäische Landbote van de Oostenrijkse schrijver Robert Menasse vertaald en onder de titel De Europese Koerier in Nederland uitgebracht. Daarbij laat de ondertitel geen enkele vorm van misverstand bestaan over waar Menasse zich binnen het Europese discours bevindt: De Woede van de Burger en de Vrede van Europa. Een prachtig en prikkelend pleidooi pro Europa.

Ter voorbereiding op een mogelijke roman over een medewerker van de Europese Commissie is Robert Menasse tijdelijk naar Brussel vertrokken om de Europese Unie, haar instellingen en de mensen die de instellingen bevolken te bestuderen. Blijkbaar heeft dit niet tot het gewenste resultaat geleid, want de roman is er (vooralsnog?) niet van gekomen. Ook een reportage vanuit de Brusselse burelen van de Europese Unie is het niet geworden, maar wel een pamflet. In zijn pamflet refereert hij een enkele keer nog aan de roman waarbij ook een enkele ontmoeting juist in het teken stond van die roman. De precieze aanleiding voor dit pamflet en het lot van de roman blijven echter in het ongewisse.

Hoogstwaarschijnlijk is de aanleiding vooral Menasse’s woede over het feit dat de Europese Unie in zo’n kwaad daglicht staat. Daarbij richt hij zich met name op de natiestaat in het algemeen en populistische kiezers en politici in het bijzonder. Vooral Bondskanselier Angela Merkel moet het ontgelden, hoewel ook zijn eigen land Oostenrijk een flinke veeg uit de pan krijgt. Het is duidelijk dat Menasse de Europese Unie ziet als een postnationale transformatie teneinde natiestaten overbodig te maken.

Menasse’s postnationale stellingname zal, zeker in de huidige eurosceptische tijd,  maar weinigen aanspreken. Dit vooral omdat hij zijn stellingname kracht bijzet door de natiestaat en haar leiders af te breken. Daarmee maakt hij zich schuldig aan hetgeen hij de ‘tegenstanders’ van de Europese Unie verwijt. Daar waar zij alle positieve gevolgen van de Europese integratie wegcijferen en alleen de focus leggen op die zaken die niet goed gaan, doet hij precies het tegenovergestelde. Een nogal vreemde stellingname (van beide kampen) omdat de Europese Unie en de (regeringen van de) lidstaten geen gescheiden werelden zijn, maar samen de toekomst van dit continent bepalen. Ze dragen samen ‘schuld’ en hebben de bijbehorende gezamenlijke oplossingen in de hand.

Het debat over de Europese Unie lijkt toch meer gebaat bij realiteit en feiten en minder met pamfletten als deze. Daarbij kan overigens de vraag gesteld worden in hoeverre een pamflet in deze tijden überhaupt nog effect heeft. Recent werd Erik de Zwart door de Volkskrant geïnterviewd in het kader van de 4 Uur Nieuwsbreak-rubriek. Zijn ene zin over Europa ‘Ik vind de Europese Unie een grote zegen, maar qua uitvoering laat het nogal wat te wensen over’ is een waardevollere toevoeging op het Europese debat dan het pamflet van Menasse.

Wellicht had Menasse beter zijn ervaringen kunnen gebruiken om een behind the scenes-boek te schrijven zoals Derk-Jan Eppinks Europese Mandarijnen waarvan de eerste zinnen wel nodigen tot verder lezen: "De Europese Commissie is de prinses die op de dansvloer van de geschiedenis de wals inzet naar de eenmaking van een heel continent. Zij is gracieus, maar soms nukkig. Zij is doelgericht, maar vaak wispelturig."