De aanhoudende zenuwenoorlog met Iran

Vorige week maandag was de Israëlische premier Netanyahu op bezoek in Washington, waarbij president Obama hem niet gegeven zou hebben waarvoor hij gekomen was: het groene licht voor een preventieve aanval op Iran. Ik vind het altijd knap hoe zulke conclusies meteen na afloop van zo'n ontmoeting gemaakt worden, want wie zegt dat Netanyahu voor dat groene licht naar Amerika is gegaan en wie zegt dat hij zich van een oranje of rood licht iets zou aantrekken? En stel dat hij wel het groene licht zou hebben gekregen, zouden ze dat dan op een persconferentie hebben medegedeeld en zou Israël dan ook werkelijk ten aanval trekken?

Israël heeft al zo vaak gezegd dat het vijf voor twaalf is ('1938') en dat het 'point of no return' van het Iraanse kernprogramma aanstaande is, dat we op zulke mededelingen niet kunnen afgaan. Dat Israël handelend kan optreden hebben we in 1981 gezien, bij de aanval op de reactor in Osirak in Irak, en in september 2007, bij het bombarderen van een 'nucleaire faciliteit' in Syrië (wat Israël officieel niet heeft gedaan, maar officieel ook nooit wordt ontkend). Het belangrijkste lijkt mij dat Obama heeft gezegd dat een Iraanse atoombom onaanvaardbaar is en het Israëlische recht op zelfverdediging expliciet erkent. Duidelijk is dat er nu al jaren een zenuwenoorlog gaande is, en dat er de afgelopen maanden weer veel over een op hande zijnde aanval in april, mei of juni is gespeculeerd. Juist omdat die speculaties zo openlijk plaatsvinden, vind ik het moeilijk te geloven dat die aanval dit voorjaar ook werkelijk gaat plaatsvinden.

Over de nucleaire ambities van het Iraanse bewind kan dacht ik geen twijfel bestaan. Het is vanuit de moellahs gezien zelfs rationeel om eigen kernwapens te ontwikkelen, ook als president Ahmadinejad niet zou hebben gezegd dat hij 'het zionisme' van de kaart wil vegen. De Iraniërs gelden als gevaarlijke godsdienstfanaten, en in die zin als onberekenend en irrationeel, maar helemaal gek zijn ze in Teheran niet. Toen Amerika in 2003 in een paar weken met Saddam Hoessein had afgerekend, hebben de Iraniërs hun kernprogramma uit voorzorg een tijdje stil gelegd. Dat Israël er niet gerust op is, mag ook rationeel heten. Een Iran met kernwapens is voor de joodse staat een nachtmerrie, zeker in combinatie met de rakettenmacht die Hezbollah in Zuid-Libanon klaar heeft staan en Hamas in Gaza. Voor Israël is het zaak in elk geval druk op Iran te houden en het Westen (Amerika) tot waakzaamheid te dwingen.

Barack Obama wordt in Israël niet vertrouwd, zeker niet door Likoed, maar het gaat ook te ver hem als watje te beschouwen. In het begin van zijn presidentschap kwam Obama met een aantal grote toespraken die als een handreiking naar de moslimwereld mochten worden opgevat, maar die handreiking is nergens aangenomen. Niet in Turkije, dat steeds meer op ramkoers met Israël ligt, niet in Egypte en de rest van de Arabische wereld (die na de val van de Egyptische president Moebarak in een fase van ongekende onrust verkeert), en niet door Iran, dat in juni 2009 al opzichtig de eigen presidentsverkiezingen vervalste. Weliswaar heeft Obama met de terugtrekking van alle troepen uit Irak al een verkiezingsbelofte ingelost, en is hij ook bezig met troepenafbouw in Afghanistan, maar onder zijn leiding hebben er ook een groot aantal aanvallen met 'drones' in het Afghaans-Pakistaanse grensgebied plaatsgevonden en is Osama bin Laden geëlimineerd. Hoewel de Republikeinen hem graag als 'een appeaser' aanduiden, ontbreekt het aan moslimzijde aan partijen met wie hij zo'n deal had kunnen sluiten. Het is ook rijkelijk voorbarig Obama als een tweede Jimmy Carter af te schilderen. De 'Arabische Lente' betekende weliswaar het einde van pro-Amerikaanse dictators in Egypte en Tunesië (zoals de Iraanse Revolutie het einde van de sjah inluidde), maar met Kadhafi werd door het Westen zelf afgerekend en het is niet onmiddellijk in het nadeel van Amerika als het antiwesterse schurkenbewind in Syrië valt of juist na een uiterste krachtsinspanning blijft zitten. Obama is geen echt sterke figuur, maar een nieuwe Ronald Reagan dient zich bij de Republikeinen - die hopeloos verdeeld zijn - ook niet aan. Het isolationisme lijkt bij rechts Amerika nog groter dan bij links Amerika. Wel is Obama zeer berekenend, hij lijkt geen man die snel gekke dingen doet. Zoals een preventieve aanval op Iran in het jaar dat hij moet worden herverkozen.

Er zijn mensen die Obama in staat achten om bij wijze van verkiezingsstunt, bijvoorbeeld als hij een grote achterstand heeft in de opiniepeilingen, alsnog tot zo'n aanval over te gaan, of Israël daarvoor het groene licht te geven. Ik geloof daar niks van. Obama heeft al eens aangegeven desnoods een president van één termijn te willen zijn, en mij lijkt het waarschijnlijker dat hij, in geval hij zich tot de vlucht naar voren gedwongen ziet, als met een mooi cadeau voor zijn eigen achterban zal komen. Dat is beslist geen aanval op Iran. Obama is niet voor niets de eerste zwarte president van Amerika en als zodanig zal hij ook de geschiedenis in willen gaan. Anderzijds moet Obama Israël enigszins gerust zien te stellen, om te voorkomen dat Netanyahu niet alsnog op eigen houtje handelt (wat bijvoorbeeld tot de afsluiting van de straat van Hormoez door Iran kan leiden en het wankele economische herstel van de westerse wereld op het spel te zet). Hoe slecht de persoonlijk chemie tussen Obama en Netanyahu ook is, beide mannen zijn op elkaar aangewezen en kunnen het zich niet permitteren om openlijk als kemphanen tegenover elkaar te staan. En juist in een mogelijke 'kortsluiting' tussen beide mannen zit het gevaar besloten dat er alsnog een preventieve aanval wordt uitgevoerd, zoals er vroeger een mad mans theory was waarbij de beheerste Henry Kissinger de onbeheerste Richard Nixon in bedwang moest houden. Een aanval op Iran mag dan niet waarschijnlijk zijn, de Iraniërs mogen er ook niet op rekenen dat die nooit zal plaatsvinden. Het lijkt mij een klassiek afschrikkingsspel, ten aanzien van een nucleaire have not die op de drempel staat tot de nucleaire haves toe te treden, wat historisch gezien altijd tot grote spanningen leidt. Er moet vanuit de gevestigde kernmachten gezien in elk geval een prijs staan op de ambities van Iran, dat tot de nucleaire club wil toetreden, maar nog niet heeft bewezen dat het 'verantwoordelijk' met die status kan omgaan. Mogelijk dat zelfs kernmachten als Rusland en China voor die redenering gevoelig zijn.

Er zijn nog veel meer redenen waarom ik voor dit jaar niet in een preventieve aanval op Iran geloof. De timing is hoogst ongelukkig, niet alleen voor Obama's verkiezingskansen, maar ook omdat de toestand in Syrië hoogst onzeker is en elke calculatie onmogelijk maakt. Daar komt nog bij dat regime change in Iran, waar een bewind zit dat door een interne revolutie aan de macht is gekomen en immuun is voor invloeden van buiten, heel wat anders is dan in Irak, waar het dictatoriale bewind van Saddam Hoessein relatief gemakkelijk via een Anglo-Amerikaans militair ingrijpen uit het zadel kon worden gelicht. Dat hoef je in Iran niet te proberen. Rationeel gezien is een aanval op Iran een avontuur waarmee slechts weinig is te winnen, het is zelfs de vraag of de Iraanse capaciteit in één klap is uit te schakelen. Effectiever en meer in lijn met de 'stille oorlogvoering' die Obama prefereert (wat dat betreft spoort hij mentaal goed met de geruisloze aanpak van de Israëlische veiligheidsdiensten), zijn de cyberaanvallen en de liquidaties van Iraanse kernfysici. Daarom denk ik dat de huidige zenuwenoorlog die al enige jaren bezig is gewoon zal worden voortgezet. En voor die tijd is de onhoudbare situatie in de Arabische wereld allang tot iets nieuws geëxplodeerd. Mij lijkt het beter wanneer Israël zich op de gevaren uit Syrië, Libanon en Egypte richt, en het kruit richting Iran droog houdt.