Cultuurhistoricus Joep Leerssen (UvA) wil af van onze "ongezonde en stereotiepe volksaardobsessie"

Prof. Leerssen gaat direct frontaal in de aanval zodra hij het woord 'volksaard' ook maar hóórt. 'Dat is slechts een ideaal, !' zo begint hij, en gaat verder: "Het probleem is dat je complexe zaken lijkt te verklaren, maar daar alleen een soort grabbelton aan makkelijke anekdotes voor inzet. Je ziet dat er in Spanje een groot probleem is met de pandemie. Dan ga je denken: 'wat weet ik van die Spanjaarden af? Ja, het zijn van die stierenvechters en ze zijn trots. Dus dat zal wel de verklaring zijn waarom ze dat probleem hebben.' Je valt terug op stereotyperingen en probeert daar een oorzakelijk verband mee te maken."

En toegegeven, er valt best wat te zeggen voor zijn argument. Maar hij stelt daarna dat het Nederlanderschap als identiteit is ontstaan door ons af te zetten tegen de ander. Hij noemt de 17e eeuwse Spanjaarden, een eeuw later waren het de Fransen en daarna natuurlijk de Duitsers. Hij lijkt het argument te willen maken dat de Nederlandse identiteit slechts een ontkenning, en daardoor geen échte identiteit, is.

Vanaf daar kun je zijn geconditioneerde afgunst voor het hele idee van een volksaard al bijna door het scherm proeven! Dat blijkt ook wel met de sneer die hij de lezer op het eind mee wil geven: "Als een politicus het gaat hebben over onze volksaard dan weet je dat er complexe dingen geponeerd worden, als een vanzelfsprekendheid waar je verder niet over hoeft na te denken. Daarmee legitimeer je een foute manier van denken." Goeiendag zeg! Dat is nogal wat om te zeggen over een fenomeen waarvan hij zelf erkent dat het diep bij de mens zit ingebakken!

Het is mij werkelijk een raadsel hoe dit soort (meestal linkse) figuren tot de conclusie komen dat zoiets als een volksaard een "foute manier van denken" is. En ja, natúúrlijk gaan mensen kort door de bocht zijn in hun analyse van andere groepen mensen, want niet iedereen is daar nu eenmaal even goed in. Laat ik het eens zo stellen: jij en ik weten allebei ook wel ongeveer hoe een hoop zand eruitziet, toch? En dat zonder dat we vooraf overeen zijn gekomen uit hoeveel zandkorrels een berg zand precies moet bestaan om van een 'hoop' te kunnen spreken. We hebben allebei slechts een indicatie die is gevormd door wat de mensen om ons heen al die tijd als een 'hoop zand' hebben beschreven.

Zo werkt het ook met het beschrijven van bepaalde mensen en typerend gedrag. Dat maakt het niet perse waar, maar de beschrijving geeft wel een indicatie voor waar je mee te maken zou kunnen hebben. En dat dit menselijke mechanisme van groepsidentificatie daardoor makkelijk een verstoord beeld kan geven, maakt het gebruik ervan an sich nog niet direct een 'foute' manier van denken, maar wel iets waar voorzichtig mee om moet worden gesprongen. Maar dit krampachtige gedoe van Leerssen laat alleen maar zien hoe dik die ideologische bubbel bij de UvA inmiddels is geworden. Hoe kan het anders dat een (soort van) 'wetenschapper' aan een universiteit in termen van 'goed' en 'fout' denken spreekt?