Column Paul Cliteur: Beatrice de Graaf doet een beetje aan geschiedvervalsing

Onlangs verschenen twee belangrijke stukken over de gevaren van het terrorisme en wat je daaraan kan doen. Twee stukken die aan de meeste mensen (ook aan onze Nederlandse overheid en onze Nederlandse terrorismeonderzoekers) zijn ontgaan.

Het eerste artikel is geschreven door Bart Collard in TPO over een video van Al Qaeda. Uit die video, geanalyseerd door Collard, blijkt dat Al Qaeda nog steeds actief is en dat men aanslagen voorbereidt in onder andere Frankrijk. De reden is dat daar, in Frankrijk, door de regering Macron allerlei maatregelen worden genomen en wetgeving wordt voorbereid, om het jihadistisch terrorisme aan banden te leggen. Daarop reageert Al Qaeda met geweldsdreiging. En terroristen reageren voornamelijk op Frankrijk, omdat dit land, op dit moment althans, het meest duidelijke tegenwicht biedt aan het jihadistisch terrorisme.

Wie wil weten wat Al Qaeda bezielt, hoe de manier van denken en ook de modus operandi van deze organisatie in elkaar zit en hoe ook Nederland (Theo van Gogh) een rol speelt in hun wereldbeschouwing, kan dat artikel van Collard lezen.

Het tweede artikel is dat van de oud-predikant Cornelis van den Berg in DDS. Hij gaat in op het werk van terrorisme-onderzoeker Beatrice de Graaf. De Graaf is onlangs van perspectief gewisseld, zoals zij aangaf tijdens een gesprek met de filosoof Ad Verbrugge in diens programma “De nieuwe wereld”. De Graaf heeft 15 jaar lang ontkend dat religie een doorslaggevende rol speelde bij terrorisme. In programma’s als bij De Wereld Draait Door zat zij vaak aan tafel met Matthijs van Nieuwkerk, waarbij zij de meest wonderlijke gedachtevluchten ontwikkelde, maar nooit iets dat te maken had met wat terroristen ten diepste motiveert. “Zij draaide erom heen als een kat om de hete brij”, schrijft Van den Berg.

Ik denk dat Van den Berg gelijk heeft. De Graaf heeft wat haar diagnose van terrorisme betreft, 15 jaar lang de plank vreselijk misgeslagen. Met grote schade voor het ineffectieve beleid van de Nederlandse overheid als het aankomt op terrorismebestrijding, want ik denk wel dat zij enige invloed heeft gehad. Het probleem met het Nederlandse beleid is dat men veel te lang is uitgegaan van de verkeerde diagnose. En die verkeerde diagnose werd door onderzoekers als De Graaf keer op keer bevestigd.

Met Dirk Verhofstadt schreef ik in 2018 In Naam van God: elke dag een aanslag. In 2010 Het Monotheïstisch Dilemma: of de theologie van het terrorisme. In Leiden hebben we ook enkele jaren geleden een symposium gewijd aan het werk van de Syrisch-Duitse onderzoeker Bassam Tibi die al jarenlang aandacht vraagt voor de religieuze dimensie van het terrorisme. In 2008 schreef Afshin Ellian Allah weet het niet beter: Columns en onlangs kwam onder redactie van Ellian, Rijpkema en Molier de bundel uit Terrorism and Counterterrorism After the Caliphate (2020), met daarin eveneens een voortreffelijke bijdrage van Bassam Tibi. Wat die op zichzelf verschillende benaderingen verbindt, is de hypothese dat je terrorisme niet kan bestrijden als je diagnose de verkeerde is. En dat je diagnose verkeerd is als je de religieuze dimensie niet begrijpt.

Ik verwees hiervoor naar Bart Collard’s analyse van de propagandafilm van Al Qaeda. In die film komen ook de gebeurtenissen uit 2004 weer voor: de moord op Theo van Gogh.

Na die moord, in 2004, kun je ook twee lijnen in het terrorismeonderzoek onderkennen. Als eerste de lijn waarvan ik denk dat die de juiste is. Dat is de lijn waarbij je probeert te begrijpen wat terroristen bezielt, zoals ik dat heb geprobeerd te begrijpen in Het monotheïstisch dilemma (2008). Als tweede is daar de lijn Beatrice de Graaf en die lijn is wat mij betreft een doodlopende weg gebleken. Na 15 jaar vindt De Graaf dat nu zelf dus ook. Maar wat zo verbazingwekkend is, is dat zij het wil doen voorstellen alsof zij haar ommezwaai zelf bedacht heeft. Dat is natuurlijk een beetje geschiedvervalsing. En ik denk dat De Graaf dat ook wel weet.