Column Ozair Hamid: Vernieuwd nationalisme

De recente geschiedenis bestaat, voor veruit het grootste gedeelte, uit groepen die etnische conflicten uitvochten door oorlogsvoering of het plegen van een genocide, al waren religieuze motieven ook vaak aanwezig. De Ottomanen, de Duitsers en tal van andere groepen hebben zich hier schuldig aan gemaakt, ondanks de aanwezigheid van Verlichtingsfilosofie, een filosofisch fundament dat uiteen werd gezet in een tijd waar het nationalisme, de natie en het volk werden geherdefinieerd.

Niet langer sprak met over een natie, zoals daar eerder over werd gesproken, in de Eeuw van de Rede. Voor een lange tijd werd een natie geconstitueerd en gedefinieerd op basis van een dominante religie, een dominante raciale groep, de aanwezige taal of natuurlijke grenzen. Ernest Renan bracht daar verandering door te betogen dat deze gedachte veel leed kan veroorzaken. Immers, zo ontstaat onder andere gewelddadig groepsdenken.

Een natie is, zo zei hij, een groep mensen dat de wil heeft om bij elkaar te horen, dat een collectief bewustzijn van de geschiedenis heeft, en een gezamenlijke toekomstvisie heeft, die natuurlijk elke dag verandert. Een natie vindt zich daarom ook elke dag opnieuw uit, door bepaalde gebeurtenissen of nieuwe inzichten. Een natie biedt verder ruimte voor het vrije individu opdat deze zo ook écht vrij is; zodat deze andere landen en culturen ontdekt; zodat deze de ratio en kennis boven obsessief nationalisme stelt.

Dit liberale nationalisme, dat veronderstelt dat de wil om bij elkaar te zijn de taal transcendeert, is in verval; hedendaagse nationalistische volksvertegenwoordigers hameren op het volledig aannemen van de
taal, de gebruiken, de normen en tal van andere zaken die niet fundamenteel zijn. Maar helpen deze vertegenwoordigers daar de ‘oorspronkelijke’ bevolking überhaupt mee?

Zelf geloof ik niet in dit soort beleidsvoorstellen, omdat zaken zoals taal en religie een middel kunnen zijn om een natie te vormen, maar niet inherent zijn aan het begrip van de natie. Door een gemeenschappelijke taal of religie worden bepaalde hindernissen verwijderd zodat een collectief historisch besef, een gemeenschappelijke toekomstvisie en de wil om samen te zijn zich makkelijker kunnen ontwikkelen – maar dit is geen absolute vereiste; een Hongkonger en een Engelsman kunnen ook deze elementaire vereisten internaliseren.

Pas wanneer dit nationalisme is ontstaan, zal een gemeenschapsgevoel optreden, die zowel progressieven als conservatieven zullen waarderen. Een gevoel dat iedereen verbindt. Een gevoel een natie te zijn.