Bellen blazen met Klaas Knot

Op dinsdag 7 oktober presenteerde De Nederlandsche Bank (DNB) het halfjaarlijkse rapport Overzicht Financiële Stabiliteit. De huidige rust op de financiële markten kon wel eens bedrieglijk zijn stelt het rapport en DNB president Klaas Knot sprak van mogelijke 'zeepbelvorming op de financiële markten'.

Als iemand met Knots statuur dat soort termen gebruikt is aandacht verzekerd. Een zeepbel! Dat kan niet goed gaan. Uiteenspattende koersen. Het roept beelden op van handelaren en beleggers die zich van gebouwen - of voor treinen werpen.

Maar wat is dat een zeepbel? Of beter, wanneer precies kunnen we spreken van een zeepbel? Hoe definiëren en bepalen we dat? Natuurlijk kun je kijken naar ratio's als de verhouding van de koers tot de bedrijfswinsten maar er is geen exact niveau waarbij we kunnen zeggen, ja het is zover. We hebben een bubbel. Een zeepbel. Veel verder dan een kwalitatieve omschrijving als 'losgezongen van de economische realiteit' komen we dus niet.

Het paradoxale is dat als er al zeepbelvorming zou zijn, dit mede veroorzaakt wordt door het beleid van de centrale bankiers als Knot zelf. Die houden al jaren rentes laag en pompen grote hoeveelheden geld in de economie. Al die liquiditeit gaat op zoek naar rendement en dat heeft uiteraard een prijsopdrijvende werking op tal van beleggingen als bijvoorbeeld aandelen. Zo bezien volgen de prijzen van aandelen wel degelijk de economische realiteit met dien verstande dat die realiteit nogal uitzonderlijk is, mede als gevolg van het onconventionele monetaire beleid van de centrale banken. Dit is overigens iets wat de DNB ook zelf signaleert maar volgens Knot wegen de baten van dit beleid vooralsnog op tegen de nadelen. Die baten zouden zijn dat het ruime monetaire beleid stimulerend werkt op de reële economie. Op dezelfde dag dat Knot zijn rapport presenteerde, kreeg hij wat dat betreft bijval van de hoofdeconoom van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) die stelde dat het voornemen van de Europese Centrale Bank (ECB) om pakketten leningen op te kopen, bijdraagt aan meer ruimte voor kredietverstrekking aan bedrijven.

Maar datzelfde IMF bepleit ook al enige tijd een ander middel om de economie weer op gang te krijgen: minder rigide begrotingen en het loslaten van al teveel fiscale orthodoxie. Vroeger stond het IMF voor snijden in de overheidsuitgaven als middel tegen elke kwaal. Maar sinds enige tijd waait er een meer Keynesiaanse wind door de burelen in Washington. Hier in Europa is dat niet het geval. Onder aanvoering van Duitsland is het terugdringen van begrotingstekorten het meest verheven doel. Dit heeft geleid tot een enorme vraaguitval. Niet alleen door het wegvallen van overheidsbestedingen, maar bijvoorbeeld in Nederland ook en vooral door het verzwaren van de lasten voor burgers en bedrijven. En dat is iets waar toch ook niet-Keynesianen een hekel aan plegen te hebben hebben. Maar blijkbaar was voor de VVD'ers onder hen het op orde brengen van het huishoudboekje belangrijker. Met alle gevolgen van dien. In een land als Griekenland was er inderdaad aanleiding en noodzaak om de tering naar de nering te gaan zetten. Maar de collectieve trap op de begrotingsrem, ook in landen waar daar minder of geen noodzaak toe was, heeft de zaak in Europa nodeloos verergerd.

Als Knot en gelijkgestemden dat ook zouden gaan inzien, dan zou er minder noodzaak zijn voor het 'onconventionele' monetaire beleid dat hij vooralsnog als heilzaam ziet. Het risico op zeepbellen op de financiële markten, hoe dan ook gedefinieerd, zou minder groot zijn. Enkel liggend in zijn bubbelbad, zou Knot nog bellen hoeven te blazen.