Autocratisch China is verheugd: het Westen wordt door voortdurende polarisatie ten gronde gericht

Onze democratie staat op het spel, schrijft econoom Frits Bosch. China spint garen bij het feit dat Westerse samenlevingen onder een permanente politieke richtingenstrijd gebogen gaan. "We moeten de strijdbijl dus opbergen," waarschuwt hij. Anders worden we vermorzeld.

China doet er alles aan om te bewijzen dat hun autocratische bestuursmodel superieur is aan het democratische model. Het Westen biedt helaas onvoldoende tegenspel tegen die lobby. Het gaat gebukt onder de voortdurende politieke tweedeling. Het sterk gepolariseerde klimaat vormt daardoor een bedreiging voor de democratie. Als politieke partijen elkaar structureel uitsluiten, is het de naam democratie niet meer waardig. Bovendien gaat het ten koste van de prestaties van het land. Een systeem dat te lijden heeft onder structurele polarisatie gaat op den duur ten gronde. China speelt daar graag op in. We moeten de strijdbijl dus opbergen. Maar hoe?

Jonathan Haidt, hoogleraar morele psychologie aan de New York University, komt ons te hulp. In zijn boek ‘Het rechtvaardigheidsgevoel’ doet hij verslag van zijn onderzoek onder Democratische en Republikeinse kiezers naar de waarden waarop zij hun stemgedrag baseren. De antwoorden rangschikt hij naar vijf fundamentele morele waarden. Deze zijn: 1. Zorgzaamheid 2. Rechtvaardigheid 3. Loyaliteit 4. Autoriteit 5. Heiligheid van gezin, huwelijk en leven.

Haidt verdeelt de reacties over het hele politieke spectrum, van uiterst links, midden, naar uiterst rechts. Uit het onderzoek blijkt dat alle respondenten, links en rechts, vinden dat zorgzaamheid en rechtvaardigheid in vrijwel gelijke mate belangrijk zijn voor een moreel waardeoordeel. Maar het beeld voor loyaliteit, autoriteit en heiligheid wijkt sterk af. Voor rechtse kiezers zijn deze drie morele waarden zeer belangrijk. Maar de meeste linkse kiezers hechten volgens het onderzoek hier weinig belang aan. Hier doet zich blijkbaar een grote kloof voor tussen linkse en rechtse kiezers. Linkse kiezers hebben een moraal gebaseerd op slechts twee fundamentele waarden - zorgzaamheid en rechtvaardigheid - terwijl rechtse kiezers alle vijf fundamentele morele waarden bestrijken. Donald Trump speelde hier handig op in.

De hoogleraar meent dat kortzichtigheid op links de reden is dat kiezers vaker een Republikein kiezen als president dan een Democraat. Als we ooit de kloof willen overbruggen, zullen linkse kiezers volgens Haidt meer naar de drie andere morele waarden moeten neigen. Een samenleving heeft immers niet genoeg aan waarden als zorgzaamheid en rechtvaardigheid. Links moet hun morele waardenpallet dus uitbreiden. Kortom: werk aan de winkel vooral voor links. Dit is opmerkelijke conclusie, want Haidt is een ‘liberal’. Hij was adviseur van de Democratisch presidenten Obama en Clinton en zei: “Beschouw rechts niet langer als een ziekte.”

Hoe toenadering tussen links en rechts bewerkstelligen? Er is slechts bescheiden speelruimte, want Haidt meent dat ieders politieke houding tot 50% genetisch is bepaald. Gezinsopvoeding levert veel minder correlatie op. Bovendien zijn we groepsdieren die graag ergens bij willen horen, ook al weten we dat het een onjuist moreel oordeel is. Haidts advies is daarom om tijdens een gesprek een basis groepsgevoel te creëren: “Begin niet eerder over politiek en moraal dan dat je met elkaar gelachen hebt en punten van overeenstemming en overeenkomst gevonden hebt. Zorg dat je begint met iets positiefs en oprechte belangstelling toont... Moraal bindt en verblindt, maar we zijn allemaal spelers van hetzelfde spel.” Ja, laten we daarmee beginnen!

Maar het is niet vrijblijvend: onze democratie staat op het spel. China ligt namelijk op de loer.

Frits Bosch, auteur van “Risico als obsessie”, “Dat is het risico”, “Wereld op een keerpunt” “Onbehagen bij de elite”, “Schaft ook Nederland zich af?” en “Feminisme op de werkvloer”.