Amazing Models

Een fascinerend kijkje in het menselijk lichaam.

Anatomische modellen, u kent ze vast wel. Misschien nog uit het biologielokaal vroeger op school, of anders komt u ze nog wel eens tegen bij bijvoorbeeld de huisarts of de tandarts. De afmetingen en de gedetailleerdheid verschillen, maar wat de modellen met elkaar gemeen hebben is dat ze ons iets vertellen over het functioneren van ons lichaam. Zo zal ik nooit de scène uit de film The 40 Year Old Virgin vergeten, waarin het mannelijke hoofdpersonage aan de hand van een anatomisch model van een vagina probeert te ontdekken hoe het daar nou precies werkt bij vrouwen.

Met die gedachte in het achterhoofd zijn natuurlijk de meeste anatomische modellen gecreëerd; ze proberen ons inzicht te verschaffen in de wondere wereld van het complexe menselijk lichaam. Maar niet alle modellen werden gemaakt met als primaire doel om te onderwijzen, zoals blijkt in de tentoonstelling Amazing Models in het museum Boerhaave te Leiden. Sommige modellen lijken eerder bedoeld om mee te pronken of om mensen de stuipen op het lijf te jagen. Wat ze echter allemaal gemeen hebben is dat ze fascinerend zijn om naar te kijken.

Aan het begin van de tentoonstelling is het alsof je een ouderwetse ziekenzaal betreedt, met van die lange witte gordijnen die de patiënten –of in dit geval de vitrines- van elkaar scheiden. Zo maak je een tochtje langs de innerlijke mens waarbij nieuwsgierigheid, ontroering en afgrijzen elkaar in rap tempo afwisselen. De anatomische modellen die te zien zijn komen voor een deel uit de eigen collectie van het Boerhaave, maar zijn voor de gelegenheid aangevuld met objecten uit Bologna en Wenen, waar zich de grootste verzamelingen bevinden op dit gebied. In Italië werd in de 16^e eeuw al begonnen met het vervaardigen van anatomische modellen van was. Ene Clemente Susini wist deze kunst in de 18^e eeuw dusdanig te perfectioneren dat zelfs de keizer van Oostenrijk zwaar onder de indruk was van het ‘romantische realisme’ van de modellen. Prompt bestelde hij duizend wasmodellen bij Susini om tentoon te kunnen stellen in zijn zgn. Josephinum, een medische academie in Wenen waar tevens een ziekenhuis en een psychiatrische inrichting aan verbonden waren. Ook de inwoners van de stad waren in de gelegenheid om de modellen te komen bekijken als ze niet werden gebruikt voor onderwijs.

De Franse arts Auzoux pakte het in de 19^e eeuw anders aan: hij vond de modellen van bijv. porselein te breekbaar en die van was te kwetsbaar, dus hij begon zijn anatomische modellen van papier maché te maken. Waar de arbeidsintensieve wasmodellen het voordeel hadden dat ze uitermate gedetailleerd geboetseerd konden worden, daar was het grote voordeel van papier maché dat het zich heel gemakkelijk in elke gewenste vorm liet kneden, persen of gieten. Ook kon je deze modellen rustig vastpakken en uit elkaar halen. Wat op de tentoonstelling in elk geval bij zowel de modellen van was als bij die van papier maché opvalt, zijn de liefde en het vakmanschap waarmee ze zijn gemaakt. Dat wordt wel anders naarmate de tijd verstrijkt: op zich is het natuurlijk een goede zaak als in de 20^e eeuw steeds meer mensen toegang krijgen tot het (medische) onderwijs, maar dit had tot gevolg dat de vraag naar anatomische modellen steeds groter werd. Met name na de Tweede Wereldoorlog werden goedkopere materialen en effectievere productiemethoden op grote schaal ingezet om modellen te fabriceren. Met andere woorden: welkom in de wereld van de plastic modellen, die het natuurlijk bij lange na niet halen bij hun prachtige voorgangers.

Gelukkig ligt de nadruk op de expositie op de modellen uit de 18^e en 19^e eeuw en naar sommige kun je werkelijk uren kijken, met name door de –soms huiveringwekkende- details. We zien natuurlijke processen, slopende ziektes en akelige aandoeningen. Af en toe vraag je je af waarom je dit eigenlijk wilt zien, maar blijkbaar hebben mensen een soort morbide belangstelling voor dit soort dingen. Er is immers ook een reden waarom we graag naar horrorfilms kijken. Amazing Models is soms een beetje als een horrorfilm, maar dan wel eentje die heel dichtbij komt: het gaat hier immers om ons eigen lichaam. Gelukkig excelleert dat soms ook in schoonheid en complexheid, dus valt er ook nog wat te genieten naast het griezelen. Een aanrader!

Amazing Models is nog t/m 1 juni te bewonderen in museum Boerhaave in Leiden. Voor meer informatie kijkt u hier: http://www.museumboerhaave.nl/tentoonstellingen/amazing-models/.