Als examens anders moeten, dient onderwijs als geheel te worden herzien

De centrale examens zijn slechts het sluitstuk van het middelbaar onderwijs, geen anomalie.

Volgens een stel hoogleraren Nederlands moet het examen Nederlands dat op middelbare scholen wordt afgenomen, drastisch anders. Het succesvol maken ervan zou nu te veel neerkomen op een verzameling trucjes en een beetje begrijpend lezen. Van een docent klassieke talen begreep ik dat het eindexamen Latijn ook bedroevend makkelijk was geweest. Er zullen bij andere vakdocenten soortgelijke geluiden te horen zijn. Dat is immers ieder jaar zo.

Geheel terecht leggen de kritische hoogleraren de schuld niet neer bij het Cito. Die voeren inderdaad de wens van het ministerie uit. U wilt niet weten hoeveel richtlijnen docenten, examenmakers en scholen jaarlijks vanuit Den Haag voorgeschoteld krijgen.

Maar als we de examendecreten van het ministerie onder de loep nemen, zouden we dat voor het onderwijs als geheel moeten doen. Want het is geenszins het geval dat het centraal examen radicaal anders in elkaar steekt en heel andere dingen vraagt, dan de tentamens in de voorafgaande jaren middelbaar onderwijs. De onderwijs- en tentamenmethoden niet grondig onderzoeken en de centraal examens wel, is als enkel het laatste voertuig in een kettingbotsing onderzoeken.

Hoger middelbaar onderwijs kan, mijns inziens, gereduceerd worden tot twee kernaspecten: het overdragen van parate kennis en het aanleren van analytische skills. (Voor lager middelbaar onderwijs zouden we de analytische vaardigheden kunnen verruilen voor praktische vaardigheden). Helaas is parate kennis door de onderwijshervormers decennia geleden al afgeschreven en staan er momenteel nogal wat docenten voor de klas die analytisch niet bijster sterk zijn. Wat het onderwijs zou moeten doen, kan het niet waarmaken. Met dank aan het ministerie dat intelligente, capabele en creatieve docenten aan banden legt én talent afschrikt.

Door dat gebrek aan de mogelijkheid tot kennisoverdracht en opleiding tot analyticus, worden tentamens gereduceerd tot opdrachten begrijpend lezen (wat de parate kennis niet toetst), of nabauwen wat de docent op het bord heeft gekalkt (wat de analytische vaardigheden niet ontwikkelt). In beide dingen zijn meisjes beter. Net als die gehate tentamenvorm die zo in zwang is: de groepsopdracht. Als pubermeisjes namelijk niet bezig zijn elkaar verbaal dood te steken, kunnen ze namelijk uitstekend samenwerken. Beter dan de meer solitaire jongens. 

Als we het centrale examens en de daaraan voorafgaande tentamens - en daarmee het onderwijs - herzien, zullen leerlingen niet alleen beter opgeleid worden; we zullen ook zien dat de scheefgroei ten faveure van de meisjes wordt gecorrigeerd. Dat vraagt geen duizenden pagina's 'beleid', dat vraagt een reductie daarvan en het terugbrengen van onderwijs tot bovengenoemde twee kernaspecten.