-Bart Verschoor- 'Niet Soekarno, maar Van Heutsz is de aartsvader van Indonesië'

Na de opening van het Suezkanaal (1869) werd de aanvoerroute naar Nederlands-Indië verlegd naar de Straat van Malakka. Door het drastisch terugbrengen van de reistijd van Europa naar Azië via deze vaarroute, die voorheen om Zuid-Afrika liep, intensiveerde de handel tussen Europa en Azië; de VOC zette de mondialisering in, maar met de opening van het Suezkanaal nam de wereldhandel dermate toe dat er sprake was van een nieuw tijdperk.

Mede dankzij de industrialisering, de opkomst van nieuwe markten zoals de tabaksindustrie én de verkorte vaarroute via Malakka’s maritieme ‘choke point’, ontstond er economische groei, ruimte om te investeren in de archipel en ambitie om iets groots te verrichten. Keerzijde was dat er ook een grotere afhankelijkheid van de Straat van Malakka ontstond. Daar teisterden Atjese piraten de wateren die de toegenomen welvaart en wereldhandel bedreigden. Dat moest stoppen.

Tegelijkertijd had Nederland zich voorgenomen de volkeren in de Indische archipel te verenigen. Na het faillissement van de VOC rond 1800 werden de bezittingen van de VOC genationaliseerd door de Nederlandse overheid. Dit betrof slechts een bescheiden gebied, zoals te zien is aan de rood gemarkeerde delen op de kaart.

Nederlands-Indië, zo groot als dat wij dat kennen, hebben wij te danken aan van Heutsz. Hij pacificeerde met slechts 40.000 troepen een archipel zo groot als Europa. Van Heutsz was een ongekend succesvolle generaal die in zijn tijd vergelijkbaar in populariteit was met Michiel de Ruyter. Hoewel van Heutsz één van de grootste mannen uit onze geschiedenis is, ligt zijn reputatie onterecht aan diggelen vanwege zijn rol in de Atjehoorlog, dat zich op het puntje van de Straat van Malakka bevindt.

Een van de belangrijkste adviseurs rondom het Atjehbeleid was Christiaan Snouck-Hurgronje, een Nederlandse arabist en moslim die faam bereikte door zijn reis naar Mekka en diens verslagen. De afwachtende houding van Nederland en het ontbreken van daadkracht omtrent het falende Atjehbeleid zou kantelen door het verraad van Toekoe Oemar. De invloedrijke Snouck was overtuigd dat militair optreden in Atjeh noodzakelijk was. Die oorlog verliep al direct stroef, waarop generaal Van Heutsz besloot contra-guerrilla technieken toe te passen. Hij besloot vuur met vuur te bestrijden door dezelfde methoden als die tegen de Nederlanders gebruikt werden in te zetten, waartegen inmiddels een jihad was uitgeroepen.

Spaarzaam gebruik makend van vuurwapens, maar des te meer van de klewang (korte sabel) boekten zijn snel verplaatsbare kleine gevechtseenheden al gauw successen. Het resultaat was dat er, tot het persoonlijk verdriet van van Heutsz zelf, duizenden slachtoffers vielen waaronder ook burgerslachtoffers, maar het doel werd bereikt. Zoals Michiel de Ruyter de mariniers uitvond, zo ook zou je kunnen stellen dat Jo van Heutsz de contra-guerrilla uitvond.

Inmiddels weten wij dat guerillastrijders vaak menselijke schilden gebruiken, zich verschuilen onder de civiele populatie en dat zelfs kinderen ingezet worden in de strijd. Met dien verstande is het te gemakkelijk om van Heutsz als oorlogsmisdadiger weg te zetten. Immers, geen contra-guerrilla zonder guerrilla en in die tijd was het een nieuwe gevechtsstrategie. Van Heutsz maakte het veldslag symmetrisch. Tegenwoordig zijn legers door allerlei internationale verdragen gebonden aan strikte rules of engagement terwijl guerrillastrijders daar lak aan hebben. Dit is een van de voornaamste redenen dat Amerika zoveel oorlogen verliest ondanks dat het Amerikaanse leger uiteindelijk veel meer slachtoffers maakt en destructie teweeg brengt met hun superieure wapens.

Van Heutsz slaagde erin om Atjeh te pacificeren, de jihad te stoppen en daarmee de archipel terug te brengen tot het grensgebied ongeveer gelijk aan het uiteen gevallen Majapahit Rijk uit Oost-Java dat de archipel zelf als vazalstaten had gepacificeerd. De Javanen waren dus zelf de kolonisten!

Nadat van Heutsz de archipel herenigde kon hij zijn volgende ambitie najagen: het verheffen van de financiële, sociale en economische positie van alle volkeren van Nederlands-Indië door een Aziatisch imperium te bouwen vergelijkbaar in macht aan Amerika.

Het iconoclastische Ministerie van OCW verdonkeremaand onze helden als zijnde een verzoeningsactie richting Indonesië, maar de Indonesiërs zelf zijn er juist niet bij gebaat om in hun eigen mythes en sages te blijven geloven. Nederland had een rechtmatige claim in de Indische archipel, ondanks het feit dat er misstanden bestonden. Er zijn zelfs meer misstanden bijgekomen.

L’histoire se répète.

Vandaag bevinden wij ons weer tussen twee botsende beschavingen. China is bijna volledig afhankelijk van haar olietoevoer van de Straat van Malakka. China’s ‘Malacca Dilemma’, dat een existentiële bedreiging voor China vormt, bestond ook al in de tijd van van Heutsz en de Atjese piraten.

Om de Chinese belangen veilig te stellen heeft China op haar beurt de geopolitieke containment strategie van de “String of Pearls” ontwikkeld, een reeks aan Belt & Road Initiatieve (BRI) gelieerde havens die als het ware als een steeds strakkere strop om de nek van India wordt gehesen. Hainan (China), Colombo en Hambantota (Sri Lanka), Gwadar (Pakistan), Chittagong (Bangladesh), Sittwe en Kyaupyu (Myanmar) maken onderdeel uit van deze parelketting. Niet toevalligerwijs zien we nu dat enkele String of Pearls landen doelwit zijn van World Economic Forum-gelieerde omwentelingen zoals in Sri Lanka en Pakistan. Slechts de actoren zijn veranderd, maar niet de geografie en de handelsbelangen, die zijn permanent.

Het is dan ook niet gek om te denken dat de Straat van Malakka een van de belangrijkste oorlogstheaters zal worden als de situatie in de Chinese Zuidzee en Taiwan escaleert. De Chinese overheid claimt een gebied in de Chinese Zuidzee dat bijna tot het puntje van de Straat van Malakka rijkt.

Hoe dat conflict zal lopen zal de toekomst bepalen, maar feit is dat Indonesië hier een belangrijke rol in gaat spelen. Rutte’s appeasement naar de Indonesische ambassadeur en het naar de achtergrond schuiven van het regiment van Heutsz lijkt daar iets mee te maken hebben. Ik denk dat het stimuleren van ultranationalisme in Indonesië averechts werkt, omdat je daarmee de mythes en sages rondom Soekarno versterkt en Indonesiërs onnodig tegen Nederland opzet.

Indonesië eert verschrikkelijke figuren zoals Bung Tomo tijdens Heldendag en viert de islamitische Santridag op de dag dat een jihad tegen Nederlanders werd uitgeroepen in Soerabaja als gevolg van de oproepen van agitator en terrorist Soekarno. Dat is geen basis voor een gezonde relatie.

De lijfspreuk van van Heutsz was ‘orde, rust en welvaart’, alles waar Soekarno niet voor stond. Van Heutsz’ empathisch vermogen, inzet voor onderwijs en economie, zijn gelijkheidsbeginselen op het gebied van godsdienst, geslacht en afkomst en bovendien als één van de grootste nation builders in de wereldgeschiedenis zijn ongeëvenaard. Dankzij Soekarno werd Nederlands-Indië een failed state waar miljoenen mensen het leven lieten. Zelfs Mohammed Hatta zei achteraf dat het beter was in de tijd van voor de revolusi. Indonesië zou zonder Soekarno nog steeds bestaan onder de naam Insulinde, waarschijnlijk als onafhankelijke natie binnen het Nederlandse gemenebest (Zie Commonwealth of Nations). Niet Soekarno, maar van Heutsz is de aartsvader van Indonesië tot verdriet van de lokale Atjese bevolking.