Column Sid Lukkassen: Het antwoord op het Westers schuldgevoel

Een video van Peter van Duyvenvoorde maakt momenteel discussie los over het Westerse schuldgevoel. Voor het Renaissance Instituut maakt hij de wekelijkse serie ‘De Boekenplank’ waarin hij dragende werken van Westerse cultuurhistorie bespreekt. Deze week ging het over Pascal Bruckner en diens boek Tirannie van het berouw (2007). Hoe kan het toch dat Westerlingen zich zo schuldig voelen over hun verleden terwijl er toch goede dingen zijn bereikt? Neem nu medische vooruitgang en het afschaffen van de slavernij.

In 2018 publiceerde de Vlaamse N-VA politicus Theo Francken het boek Continent zonder Grens waarin vergelijkbare stellingen worden onderzocht. Samen met N-VA partij-ideoloog Joren Vermeersch betoogt Francken dat het Westen immigranten uit de hele wereld wil opnemen, omdat het gelooft in een universele plicht om alle zielen te redden. Dat de Europese cultuur hierdoor verdwijnt is van ondergeschikt belang. De Westerse psyche heeft van het christendom immers geleerd dat nederigheid en zelfwegcijfering heilzame deugden zijn. Deze analyse klopt, want in andere culturen – zie China, Israël of Saoedi-Arabië – treffen we dit beleid tot zelfvervanging niet aan.

Het lijkt erop dat, nu het oprechte geloof in religie voor veel Westerse mensen is weggevallen, ook het geloof in de vergeving is verdampt. Hoeveel boetedoening en whiteshaming we ook over ons heenbrengen – nooit is het genoeg. Het kan altijd nóg gekker en een stap verder. Onze religie nemen we niet serieus meer en alsnog gaan velen gebukt onder gevoelens van schuld over onder meer het kolonialisme en de slavenhandel. In het boek Avondland en Identiteit (2015) schreef uw auteur: ondanks het alom-aanwezige “cultuurrelativisme in de twintigste eeuw, bleek de Holocaust niet te relativeren en schuldgevoelens waren het gevolg.” (p. 268) Het Westen heeft zich kortom opgezadeld met een schuldgevoel waarvoor geen vergeving mogelijk (b)lijkt.

Hier komt ook nog eens bij dat het geheugen van het internet oneindig is. Met andere woorden: niet alleen zal iedere ‘foute’ uitspraak nooit worden vergeven, maar deze zal ook tot in het oneindige worden nagedragen. Dit wil tegelijk zeggen dat je vandaag een uitspraak doet die in het heden binnen de context van (zwarte) humor of filosofisch debat volledig acceptabel is, maar morgen absoluut controversieel. Je zult er dan met terugwerkende kracht op worden afgerekend.

De enige oplossing hiervoor is door op Nietzscheaanse wijze intrinsiek te valideren. Teruggaan tot je eigen kern, zelf prioriteiten stellen qua wat waardevol is en dit voorleven zonder verontschuldigingen. Dit is precies de stap die vooralsnog lijkt te ontbreken bij zowel Bruckner als Van Duyvenvoorde. Zij lijken nog ietwat te hangen in het christelijke discours waarbij je in het diepst van je ziel eigenlijk wenst dat de ander jou toch lief vindt en vergeeft. Wat natuurlijk nooit meer zal gebeuren, omdat het debat volledig op scherp staat en bovendien kán links helemaal geen stap meer terug.

Links georiënteerden die een compromis zoeken met rechts, worden berispt en door hun eigen kamp uitgeworpen. Rechts ziet links als ongeïnformeerd of misschien naïef; links beschouwt rechts echter als intrinsiek kwaadaardig. Voor links is politiek echt een strijd tegen een wereldvisie die zij fundamenteel niet kunnen en ook niet willen bevatten, aangezien zij dat beschouwen als een eerste stap op weg naar iets moreel verwerpelijks. Ondanks de ontkerkelijking is het christelijk moralisme dus meer levendig dan ooit, inclusief ketters en een woke-inquisitie. Gedurende subtiele gesprekken op de werkvloer, tijdens dates en familie-uitjes, zullen je reacties nauwkeurig worden uitgelezen, ten einde je diepste gevoelens te achterhalen. Oh wee als je wordt betrapt op sympathie voor Trump, Wilders of Baudet…

Pas hij is vrij, die onapologetisch kan leven. De nieuwsbrief van dr. Sid kunt hier volgen.