Frits Bosch - Glasgow conferentie: “Beschouw ‘impact’!”

De ijskappen smelten in hoog tempo en die trend lijkt niet meer te keren, arme ijsberen. Dat zou betekenen dat het zeeniveau zes meter zal stijgen, bij ons twee meter. Als de aarde inderdaad met 2,7 graden opwarmt, dan komt adaptatie in beeld, dat wil zeggen locaties beschermen tegen schade van mogelijk extreme aard. Er zit niets anders op. We moeten reëel zijn en de feiten nemen zoals ze zijn, sauve quit peut. We kunnen niet wereldwijd alle dijken ophogen. Er zal dus gekeken moeten worden waar de grote risico’s zich voordoen. Hoe vanzelfsprekend het ook mag lijken: uit de calamiteiten die zich in het verleden hebben voorgedaan blijkt dat veelal niet goed begrepen wordt welke risico’s door klimaat gelopen worden. Meest recent zijn de overstromingen in West Duitsland en in 2019 in Zuid Engeland. Nederland ligt beneden zeespiegel waardoor het voor ons van eminent belang is goed met risico’s vanuit de zee om te gaan.

De vraag is: wat is ‘risico’? In het dagelijks spraakgebruik wordt onder risico de kans verstaan dat er zich een negatieve gebeurtenis (‘event’) kan voordoen. Er wordt vooral naar de kans gekeken dat zo’n event zich zal voordoen. Dat is een onjuiste benadering, want risico draait in de eerste plaats om ‘impact’, minder om kans. We beoordelen de omvang van het risico aan de mogelijke impact die het kan hebben en de kans die je loopt dat het zich feitelijk zal voordoen. De centrale stelling luidt dat risico vooral draait om impact, ook wel blootstelling genoemd, en in mindere mate om kans. Dat blijkt uit het volgende schema. Als de kans dat er zich een negatieve gebeurtenis voordoet klein is en de impact is klein, dat wordt het risico klein genoemd. Als de kans klein is maar de impact groot, dan wordt het risico hoog ingeschat. Als de kans groot is maar de impact is klein, dan wordt het risico beperkt genoemd. Maar als de kans groot is en de impact is groot, wordt het risico als zeer hoog beoordeeld. Dit vormt het uitgangspunt voor risicobepaling. En hoewel dit op zich triviaal lijkt, wordt dit principe veronachtzaamd of verkeerd begrepen bij het bepalen van risico.

De Nederlandse dijken worden door het Nederlandse ministerie van Infrastructuur en Milieu conform het vigerende Delta Plan, versterkt als er een vrij grote kans is dat er een dijkdoorbraak ergens plaatsvindt, maar de impact daarvan is nihil, dan worden de kosten van dijkophoging wellicht niet gemaakt of krijgt het geen prioriteit. Mocht de kans dat er ergens een dijkdoorbraak plaatsvindt buitengewoon klein zijn, maar de impact zou groot zijn, dan wordt de dijk toch verhoogd. Eindhoven aan Zee wensen we niet.

Dat niet ieder ministerie van Infrastructuur en Milieu handelt naar het risico schema blijkt ondermeer uit de dijkdoorbraken van de Elbe in juli 2013 in Duitsland. Op 10 juni 2013 deden zich diverse dijkdoorbraken voor langs de Elbe, de grootste natuurramp ooit in de Duitse geschiedenis. De Duitse autoriteiten hebben meer dan tien dorpen moeten ontruimen. De spoorbrug van Fischbeck, die Berlijn met het Westen verbindt, werd gesloten voor treinverkeer. Eerder had de dijk bij Aken het begeven en moesten tienduizend mensen hun huis verlaten. De schade is enorm, vele doden. Al 50 jaar was de Elbe niet overstroomd. De kans op overstroming achtte men nihil. De bebouwing langs de oevers was onverantwoord dicht op de rivier gekomen. De Duitse autoriteiten keken te veel naar de kans en te weinig naar de impact. De focus lag op kans, niet op impact. Er is een hoge prijs voor betaald, maar uit de recente overstromingen blijkt dat de les nog steeds niet is geleerd.

Opmerkelijk is dat risicoanalisten de 2008 kredietcrisis vergeleken met een dijkdoorbraak van een, statistisch gezien, extreem hoge onwaarschijnlijkheid. De kans dat twee van zulke beurskrachs zich zo kort na elkaar voordeden, werd buitengewoon klein geacht. Als het aan de statistieken had gelegen had het helemaal niet mogen gebeuren. Financiële dijkbescherming werd niet voorgesteld. De focus lag op kans, niet op impact. Gesproken werd van een zogenaamd ‘hoog sigma event’. In de statistiek staat de zogenaamde ’68-95-99.7 regel’ bekend als de drie sigma regel waarin alle waarnemingen liggen binnen 3 standaardafwijkingen van het gemiddelde van een zogenaamde normaalverdeling.

De normale verdeling is een kansverdeling in een curve met de vorm van een kerstklok, de zogenaamde Gauss kromme. Die curve ontstaat als men de waarden van een variabele in een grafiek op de x-as uitzet en berekent hoe vaak die waarde voorkomt (frequentie) op de y-as. In het dagelijks leven zou een 6 sigma event verwacht mogen worden in minder dan 1 miljoen jaar. Als het zich echter (veel) vaker dan in 1 miljoen jaar voordoet, dan geeft de normaalverdeling blijkbaar geen goed beeld van de frequentie waarin zich dit voordoet. In zijn boek ‘De Zwarte Zwaan’ geeft de Libanese filosoof en trader Nassim Nicholas Talib een voorbeeld van een risicomodel waarin de Zwarte Maandag crash van 1987 een 36 sigma event was, dus uiterst onwaarschijnlijk dat het zou optreden.

Hij toonde hiermee aan dat er een catastrofale zwakheid zat in de gehanteerde modellen die gebaseerd zijn op kans, niet op impact. De Zwarte Maandag crash op 19 oktober 1987 was de grootse percentuele koersdaling op de beurs in de geschiedenis op één dag. De kans dat het zich voordeed was minimaal, de impact was enorm. Als men te veel naar ‘kans’ kijkt kunnen de gevolgen desastreus zijn.

De Glasgow conferentie zou niet alleen over reductie van CO2 uitstoot dienen te gaan, maar over reductie van risico’s. Maar dan dient wel begrepen te worden wat onder ‘risico’ verstaan wordt en dat is niet zo. Wat zijn de regio’s die het meest getroffen worden door klimaatveranderingen? Wat is de impact en wat is de kans daarop? Dat willen we weten. Nee, dat moeten we weten.

Zo, vanmiddag ga ik te water, want ik verwacht toch wel drie dagen erover te doen.