-Sid Lukkassen- Plots vertrek Renske Leijten suggereert broeiend geschil op links

Leijten (1979) was maar liefst 17 jaar actief als volksvertegenwoordiger en vertegenwoordigde haar kiezers vanuit een fors persoonlijk mandaat. Bij de laatste verkiezingen in 2021 was ze goed voor maar liefst 144.000 stemmen. Maar die vertegenwoordigende missie kan Leijten naar eigen zeggen nauwelijks waarmaken. Ze zegt dat er geen enkele beweging zit in het dossier van de Toeslagenaffaire, hoewel er een kabinet over viel en hoewel de maatschappelijke verontwaardiging hierover springlevend is. Met Leijten verliest de SP een fors deel van haar reeds krimpende electoraat.

Haar vertrek raakt aan iets wat ik eerder opmerkte, en waaraan ik ook moest denken bij het aftaaien van het voormalig SP-Kamerlid Ronald van Raak, die tevens columns schreef. Ik citeer uit een van zijn laatste, die hij publiceerde in 2020, niet lang voor zijn vertrek als Kamerlid: “Ze leek zélf ook even te schrikken, de jonge vrouw die me aansprak tijdens een politieke bijeenkomst, toen ze in de pauze het volgende tegen mij zei: ‘Ik ben niet voor een klassenstrijd, maar voor een rassenstrijd.’ De vrouw noemde zichzelf een ‘cultureel marxist’.”

Waarom haal ik dit aan? Ik vermoed dat de SP kampt met een innerlijke richtingenstrijd. Het kán bijna niet anders dan dat er na publicatie van zijn column, stevige woorden vielen binnen de partij. Het is al langer bekend dat een deel van de partij wil opkomen voor de arbeiders van de oude stempel, voor mensen in verpauperde wijken met een links hart, terwijl een andere vleugel, een jongere, zich richt op internationale solidariteit, het verwelkomen van vluchtelingen en klimaat.

Deze richtingenstrijd werd ook duidelijk met het vertrek van voormalig campagneleider Ron Meyer, die ik heb aangehaald in Wees Afgrondelijk (2022). Wat Renske Leijten benoemt in de aankondiging van haar vertrek, sluit nauw aan bij eerdere conclusies van Meyer:

“We moeten oppassen dat we de mensen niet wijsmaken dat, als we er daar een kwartje ingooien, het wel geregeld zal worden. De economische macht zorgt er juist voor dat het parlement slechts een zeer beperkte invloed heeft op de echte macht in het land.”

Relevant is ook Leijtens inbreng in het actuele debat over de nationale veiligheid in relatie tot ‘complotdenken’, het ‘ondermijnen’ van de democratie en de wens van het kartel om ‘opstandige’ politieke partijen te verbieden. Hier was ze nogal fel. Ze zei dat de elite op allerlei terreinen maatschappelijk onbehagen veroorzaakt, en vervolgens de boodschappers van dat onbehagen wegzet als gevaarlijk. Volgens haar worden mensen die zich al niet gehoord voelen door de politiek, hierdoor nóg verder in het nauw gedreven.

Leggen we de puzzel op basis van al deze feiten in elkaar, dan zijn er twee kampen binnen de SP. Het realistische kamp en het idealistische kamp. De realisten zitten meer op de lijn van iets praktisch willen bereiken voor hun getrouwe achterban, terwijl de idealisten meer bezig zijn met discours en identiteit. Naarmate duidelijker blijkt dat de keizer geen kleren draagt, wordt de kloof tussen deze vleugels dieper.

Zonder twijfel behoorde Leijten tot de hardste werkers in ons parlement en ze bouwde een reputatie op als een scherp oppositiepolitica. Zelden nam ze genoegen met het eerste antwoord. Als politieke inspiratiebron noemde Leijten de Italiaanse journaliste Oriana Fallaci. Deze van oorsprong oorlogsverslaggeefster Fallaci werd beroemd door haar interviews met wereldleiders. Zoals de Dalai lama, Henry Kissinger, de sjah van Perzië, Ayatollah Khomeini, Willy Brandt en Moammar al-Qadhafi. Daarna wekte Fallaci controverses op met geschriften waarin ze hard uithaalde naar de islam, die ze als een bedreiging zag voor de Westerse cultuur. Falacci was niet het prototype van een socialiste, bezag de wereld bepaald niet als een sprookjestuin met elfen en feeën. Leijten ook niet.

Op 13 december 2017 kondigde Emile Roemer, destijds partijleider van de SP, plots aan met onmiddellijke ingang af te treden als fractievoorzitter. Nog op dezelfde dag werd hij als fractievoorzitter opgevolgd door Lilian Marijnissen. Het is een beetje uit het zicht verdwenen, maar aanvankelijk werd ook Leijten genoemd als mogelijke nieuwe partijleider. Dat de in politiek opzicht destijds betrekkelijk onervaren Lilian op het schild werd gehesen, maakte dat een aantal leden van de afdeling Limburg opstapten. Ook elders in het land rommelt het. Wanneer in de jeugdafdeling van de SP een groep jongeren rebelleert, grijpt het bestuur – gesteund door de jonge Marijnissen – hard in en strooit met royementen.

Het is moeilijk te beoordelen of het gerommel binnen de SP tot op de dag van vandaag als een veenbrand voortwoekert. Er zijn wel tekenen dat Leijten een ander standpunt inneemt met betrekking tot ‘partijverboden’ dan de fractieleiding en ook op andere terreinen soms moeite leek te hebben met de partijlijn. De afgelopen jaren, waarin Leijten zich samen met ambtsgenoten zoals Omtzigt en Azarkan vastbeet in de Toeslagenaffaire, en een enorme overheidsfraude aan het licht bracht, zal ze zich binnen haar partij misschien eenzaam hebben gevoeld.

Het zou maar zo kunnen dat Leijten tot de ontdekking kwam dat zij niet zozeer een ideologische socialiste is, maar meer een modern conservatief met een sterk ontwikkeld sociaal-maatschappelijk rechtvaardigheidsgevoel. En daarmee verliest het parlement een bevlogen en begaafd volksvertegenwoordiger.