-Cultuur onder Vuur- Klaas Knot: doek glastuinbouw in Westland maar op

In plaats daarvan moet er bedrijvigheid komen als die van ASML, de producent van prestigieuze machines om computerchips te maken. Die het overigens net zo goed van buitenlandse werknemers moet hebben. Hierover en over andere economische aangelegenheden moest Klaas Knot als lid van een ambtelijke groep advies uitbrengen bij de formatie, zo vertelt hij in Buitenhof. Kern van dat advies: de onderliggende situatie” van de overheidsfinanciën is "iets minder gunstig dan het lijkt" vanwege "oplopende rentelasten": van 5 miljard in (2022) naar 18 miljard 2028. Het smijten met geld van Rutte IV gaat dus nog een staartje krijgen.

Zoals je van de president van DNB kunt verwachten, houdt hij de toonzetting van zijn boodschap echter positief. Onze economie draait "eigenlijk nog best heel goed". Koopkrachtherstel? Dat ligt in het verschiet. Maar eerst nog wel 17 miljard bezuinigen, of "ruimte vinden op de begroting", zoals Knot het liever noemt. Nederland moet zich immers schrap zetten voor intensiverende vergrijzing, dramatisch oplopende zorgkosten, en mogelijk zelfs oorlog (“geopolitieke risico’s" in Knots vocabulaire).

Zoals Cultuur onder Vuur eerder schreef: Nederland is verslaafd aan arbeidsmigratie. Enerzijds de goedkope arbeidskrachten in land- en tuinbouw, vaak onder minimumloon en soms in bedroevende sociale omstandigheden, anderzijds de hoogopgeleide expats die bedrijven als ASML aan de top houden. Dat was de reden dat de scheidende topman van ASML, Peter Wennink, zich onlangs krachtige uitsprak tegen inperking van de arbeidsmigratie. Want als dat doorgaat, aldus Wenning zullen we de juiste mensen niet meer kunnen vinden en vertrekken we als bedrijf naar het buitenland.

Knot valt hem bij: “Geen speld tussen te krijgen”, zegt hij in Buitenhof. “Wij leiden gewoon te weinig van dat type werknemers op dat ASML nodig heeft. ASML trekt hoogwaardige kennismigranten aan die ook een forse hoop belasting betalen. Hoewel ze een iets gunstiger belastingregime hebben, dragen ze nog steeds forse bijdragen af aan de Belastingdienst." Overigens gaat de belastingvrijstelling voor de expats nu al van 30% terug naar 10%, hoewel ze volgens Knot “een bovengemiddelde bijdrage leveren aan onze groei en welvaart”.

“Die expats zijn echt van grote toegevoegde waarde voor de Nederlandse economie”, aldus Knot. "De groei van onze beroepsbevolking komt tot stilstand de komende jaren. We zullen het voor de groei van onze economie moeten hebben van productiviteitsstijging. Als wij onze sociale arrangementen op dit niveau zullen willen houden dan zullen we in het kader van de vergrijzing de belastinginkomsten nodig hebben van een beperkt groeiende economie. Dat zal niet van de Nederlandse beroepsbevolking komen. Op bepaalde plekken zullen we daarvoor immigranten, en zeker kennismigranten, voor nodig hebben.”

Wat de president DNB hier feitelijk zegt, is dat Nederland zijn eigen broek niet meer kan ophouden, niet eens aan de laag opgeleide, maar evenmin aan de hoogopgeleide kant van de arbeidsmarkt. Beiden moeten het van buitenlanders hebben, terwijl de arbeidsmarkt evengoed krap blijft én tegelijk de jeugdwerkeloosheid oploopt. Knot verbindt aan deze analyse de conclusie dat in Nederland de succesvolle, traditioneel gegroeide glastuinbouw maar beter kan verdwijnen, net als sommige andere sectoren zoals de landbouw. Zou hij wel eens gehoord hebben van geen oude schoenen weggooien voor je nieuwe hebt?

Want het is ondenkbaar dat ASML-achtige bedrijven de oplossing zouden zijn voor de grote problemen waar Nederland op afstevent: op een demografisch ravijn, waarin zelfs de jongeren die er nog wel zijn, door de rampzalige afbraak van het onderwijs, niet in staat zijn vacatures te vervullen als het om high tech gaat. In plaats van aan die analyse de logische conclusie te verbinden van alle hens aan dek om deze problemen aan te pakken, laat Knot die voor wat ze zijn en wil hij zelfs versneld doorstomen op de ingeslagen weg, het ravijn in.

Intussen zingt Knot in Buitenhof het bekende liedje van de EU-promotie. “Het laatste wat mij moeten doen is met de rug naar Europa (Knot bedoelt de EU, -red.) gaan staan. Wij profiteren als geen ander van Europese integratie, dat is onze kip met de gouden eieren en die moeten we niet gaan slachten. Dat is het eerste advies. Het tweede: Nederland geniet een solide financieel-economische reputatie in binnen- en buitenland. Dat betekent een beheerste ontwikkeling van de overheidsfinanciën.

Ten derde zijn we volgens Knot “in zekere zin slachtoffer geworden van ons eigen succes.” De grenzen van ons groeimodel, de “capaciteitsgrenzen” komen volgens hem in zicht. “Denk aan het overvolle wegennet, aan het elektriciteitsnet, de fysieke ruimte, de CO2-ruimte, de stikstofruimte, zo kunnen we doorgaan. Dáár zitten de knelpunten van de Nederlandse economie.” Het nieuwe kabinet zal er zich op moeten richten die knelpunten weg te werken. Dat zal niet bij alle knelpunten kunnen en er zullen dus ook keuzes moeten worden gemaakt.”

Nu komt Knot op het pijnlijke punt: “Dan zou ik zeggen dat wij, een rijk en welvarend land als Nederland, ons vooral zouden moeten richten op die vormen van economische activiteit die de meeste toegevoegde waarde in termen van productiviteitsgroei bieden en dat betekent dat we eigenlijk een einde zouden moeten maken aan die vormen van economische activiteit waar onder de werkelijke kostprijs wordt geproduceerd.” Maar zitten daaronder, zoals de glastuinbouw, landbouw en veelteelt, niet ook kippen met gouden eieren? Kippen die zich bovendien al bewezen hebben?

Niet in de ogen van Knot. Hij spreekt afkeurend over de “sectoren waar nog steeds onder het minimumloon wordt gewerkt, die in hoge mate afhankelijk zijn van fossiele subsidies, dat zijn keuzes die je maakt op het moment dat je een tekort hebt aan werkgelegenheid…” Hij denkt daarbij niet alleen aan de aspergestekers en tomatenplukkers, aan de mensen die werken in de kassen en de landbouw, maar “breder dan dat: distributiecentra en vleesverwerkende industrie. Ik zeg niet dat je daar niks aan hebt, ik zeg wel dat de maatschappelijke baten niet langer opwegen tegen de kosten omdat deze activiteiten een overmatig beslag leggen op een aantal van dit soort capaciteitsissues.”

Het is opvallend dat Knot zich hier bedient van taalgebruik dat je eerder bij GroenLinks verwacht, zoals “fossiele subsidies”. Daarmee wordt gedoeld op voordelige belastingtarieven voor grootverbruikers van energie, zoals inderdaad de glastuinbouw er een is. Dergelijke kortingen zijn niet meer dan logisch en in het algemeen belang. Het is bovendien activistische framing om het geld dat de overheid zich nu eens niet als belasting toe-eigent, als ‘subsidie’, dus als een geldstroom te definiëren. Van een president van DNB verwacht je een objectieve benadering van de economische problemen.

Knot volgt hier echter wel het spoor van Christine Lagarde, de door eigen personeel als incompetent beschouwde presidente van de Europese Centrale Bank (ECB). Knot zit daar qualitate qua in het bestuur, zij het niet voor het Nederlands belang, zoals hij al eens nadrukkelijk heeft laten weten. Zoals uit de website van DNB blijkt, is Knot net als Lagarde in de ban van het vermeende ‘klimaatprobleem’ en de ‘energietransitie’. Wil hij mede daarom van de energie-intensieve glastuinbouw af? En als hij niet voor het belang van Nederland in de ECB zit, voor wiens belang dan wel? Voor dat van Europa? Of wellicht voor dat van hemzelf? Positioneert hij zich met groene globalistenpraatjes voor een nieuwe EU-topfunctie? Of als kandidaat voor Lagarde’s opvolging?