We kijken apathisch naar onze eigen ondergang

Waar is de regeneratiegedachte?

Joost schreef vanochtend een artikel naar aanleiding van Niall Fergusons 'boekverfilming' Beschaving, het Westen en de rest. Ferguson is onvermoeibaar, zoals Joost al opmerkte. En in veel van zijn werk staat een gedachte centraal: we gaan eraan. Voor Niall Ferguson is het altijd vijf voor twaalf. Om met een korreltje zout te nemen. Of toch niet?

Want hoewel ik absoluut niet geloof in een toekomstige Chinese of Indiase suprematie, is de ondergang van het Westen natuurlijk geen kwestie van communicerende vaten: onze hegemonie blijft niet per se in stand omdat er geen waardige opvolgers zijn. Ook als BRIC's niet doorgroeien en onze plaats niet kunnen innemen, zou het Westen wel eens ten onder kunnen gaan.

Nu is over onze ondergang mijmeren nogal speculatief, maar het is een immens populaire bezigheid. Ferguson is een van de bekendste historici ter wereld, mede door dit geluid te verkondigen. Maar ook dichter bij huis is zijn geluid hoorbaar: ouders van nu verwachten dat hun kinderen het minder zullen krijgen dan zij. Ook jonge mensen die ik spreek, goed geïnformeerde en intelligente mensen, zeggen het einde van het Westen af te wachten. Zo sec opgeschreven, klinkt het misschien ietwat pathetisch, maar hun oordeel kunnen ze uitgebreid onderbouwen. Van veel (zelf)vertrouwen in onze beschaving is geen sprake.

En nu weet ik helemaal niet of het Westen zijn langste tijd heeft gehad, maar wat ik wel opvallend vind, is dat er geen 'regeneratiebeweging' is. We staan apathisch te kijken naar wat we denken dat verval is, maar het elan om het tij te keren, ontbreekt.

Dat het anders kan, zagen we in Duitsland. Het Duitsland van rond 1900 en de Weimarrepubliek was in de ban van de ondergangsgedachte. Overal zag men de teloorgang van de oorspronkelijke Duitse cultuur - hoewel dat begrip vele inhouden had. En dus schoten groepen intellectuelen die bezeten waren van de regeneratie als paddestoelen uit de grond. Een bekend voorbeeld is de George-Kreis. Hoewel deze groep in principe unpolitisch was, was ze warm pleitbezorger van een hernieuwd en versterkt Duitsland. Ze namen verval waar en wilden dat keren.

Wij zien alleen in verval - en lijken vooralsnog niet van zins daar iets aan te doen.