Waar te grote tolerantie toe kan leiden

Vandaag verscheen in Dagblad Trouw een van fragment uit het op 10 september te verschijnen boek van theoloog Tom Mikkers onder de titel 'Laat de Vervreemding toe'.

In zijn betoog stelt de theoloog dat een oproep tot meer 'verdraagzaamheid' gauw is gedaan, maar dat onduidelijk is wat dat dan precies is. Mikkers somt zelf vijf gedachten erover op: 'de verbinding aangaan'; 'zien waarin we gelijk zijn'; 'ervaring toetsen aan geloofsdoctrine'; 'onszelf relativeren'; en tenslotte 'de vervreemding toelaten'. Mijn probleem met dit soort duidingen is, dat de kwestie weer wordt overgoten met een religieus sausje, terwijl tegelijkertijd nergens de vraag aan de orde komt of het niet eens een keertje welletjes is geweest met die veelgeprezen tolerantie en verdraagzaamheid. Dat het soms heel heilzaam kan zijn als er grenzen gesteld worden. Dat we in ons taalgebied niet voor niets de zegswijze kennen: 'Al te goed is buurmans gek'.

Die eeuwige relativering van zaken, die eindeloze 'nuancering' van dingen, dat verstikkende gelijkheidsdenken leiden niet zelden juist tot méér problemen. We kennen allemaal de uitspraak 'geen tolerantie voor de intoleranten', in feite een variant op de Gulden Regel: 'doet een ander niet wat gij niet wilt dat u geschiedt'. Het toegepaste reciprociteitsbeginsel. Het is heel nobel allemaal, die verdraagzaamheid en tolerantie, maar als dat éénrichtingsverkeer betekent, dan ben ik daar heel snel klaar mee. En ik denk dan ook, dat (een deel van) de Nederlandse bevolking (veel) teveel is doorgeslagen als het gaat om tolerantie en verdraagzaamheid. Dat we veel te veel maar hebben toegelaten en nog altijd toelaten en dat er veel nadrukkelijker én duidelijker dan thans het geval is, grenzen moeten worden gesteld. Dat is overigens in het belang van iedereen; het is van belang voor de hele samenleving.

Nu realiseer ik me, dat ik als agnost makkelijk praten heb: ik word niet belast met het 'barmhartige Samaritaan syndroom', die de andere wang toekeert als er geslagen wordt. Ik heb daar helegaar niets mee. Wie mij, mijn geliefden of mijn land bedreigt kan rekenen op een niet mis te verstane reactie. Theoloog Mikkers schrijft onder andere, dat 'het leven in essentie oneerlijk is', dat 'de porties geluk en verdriet niet gelijk zijn verdeeld' en dat 'een volwassen levenshouding daar rekening mee houdt'. Dat ben ik vanzelfsprekend met hem eens, want het zijn open deuren, maar dat wil natuurlijk nog niet zeggen dat je alles zomaar moet accepteren.

Ook schrijft Mikkers, dat 'we allen gelukszoekers zijn'. Dat ondanks het individualisme die de huidige moderne maatschappij kenmerkt, we moeten zoeken naar wat ons 'als mens' verbindt. Volgens de theoloog, omdat het ons helpt om ons als individu staande te houden. Ik weet dat niet. Ik heb nooit het gevoel dat ik moet zoeken naar wat mij met een ander verbindt om me als individu 'staande te houden'. Ik weet ook niet goed wat Mikkers bedoelt met 'wat ons als mens verbindt'. Je merkt gauw genoeg of iemand wel of niet 'uit het goede hout gesneden is', zelfs al is die ander een volslagen onbekende. Mikkers haalt er het (christelijke) geloof bij, waarvan hij stelt dat die 'vindplaats' prima heeft gefunctioneerd 'om het lijden te kunnen uithouden'. Om 'het lijden' te kunnen uithouden? Als je dit zo leest dan lijkt het Christendom wel een gesublimeerde vorm van masochisme. Hoe kun je anders 'leven' associëren met 'lijden'? Kracht put je uit jezelf, niet uit externe bronnen, al heb ik er vanzelfsprekend geen enkel bezwaar tegen hoe iemand aan zijn innerlijke kracht komt. Als een rotsvast geloof daarbij kan helpen dan is dat wat mij betreft natuurlijk prima. Maar ga niet proberen om me te overtuigen dat ik 'dwaal' als ik geen geloof heb. Dat maak ik 'godzijdank' nog altijd zelf wel uit.

Helaas komt religieuze intolerantie nog steeds op grote schaal voor, zoals we heden ten dage in grote delen van de wereld kunnen constateren en waarbij juist met name christenen het slachtoffer zijn. Het zou mij benieuwen hoe meneer Mikkers dáár tegenaan kijkt. Vindt hij dat 'we' daarmee ook 'geduld' moeten hebben, net zoals zelfrelativering meer is dan 'een herordening van onze gedachten en denkbeelden'? Zou hij dat ook met de mantel der geloofsliefde willen bedekken? Wat zegt meneer Mikkers tegen de islamitische godsdienstfanaat die de christen of eender welke andere 'ongelovige hond' met een mes het hoofd afsnijdt? Daarbij luidkeels zijn God aanroepend. Je vraagt het je af.

Daartegenover zou ik willen stellen, dat in een wereld waarin religieus geïnspireerd barbarisme hoogtij viert, koppen snelt en aan massa-verkrachting doet, geen enkele zelfrelativering, nuancering of het zoeken naar 'verbinding' past. Daar past een krachtige veroordeling, bestrijding en uitroeing van het Kwaad (ja, met een bijbelse Hoofdletter). De christelijke kerk, of zij nu remonstrants, katholiek of protestants is, schaft zichzelf af indien zij doorgaat met het wegkijken, goedpraten, bagatelliseren en relativeren van de gesignaleerde wandaden van de religie 'van de vrede'. De gedachte dat 'het allemaal wel meevalt', dat het slechts gaat om 'extremistische minderheden' berust op een grove inschattingsfout, die het christendom duur te staan zal komen. Inderdaad: al te goed is buurmans gek. Het zou beslist geen kwaad kunnen als het 'tolerante' lezerspubliek van dagbladen als Trouw, maar ook van bijvoorbeeld een NRC, zich de ogen eens laat openen voor wat er zich momenteel afspeelt in de wereld in plaats van stelselmatig die problemen onder het tolerante tapijt proberen te vegen. Genoeg is genoeg.

Hier vindt u een overzicht van mijn columns en u kunt mij hier volgen op Twitter.