Vrouwenbesnijdenis: 100% halal

Toch beweert een groot deel van de westerse moslims dat deze horrorpraktijk niets met de godsdienst te maken heeft en slechts een culturele oorsprong kent. Ik wil in dit artikel ingaan op beide beweringen en hoe het dispuut zuiver beoordeeld kan worden. Het lijkt me zinvol eerst een vijftal misvattingen uit de wereld te helpen, om verdere controverse te voorkomen.

Moslims hebben vrouwenbesnijdenis niet uitgevonden. Het is een pre-islamitisch gebruik dat volgens veel historici reeds voorkwam ten tijde van de farao’s in het oude Egypte. Dit wil echter niet zeggen dat de prevalentie in moslimlanden direct kan worden verklaard door te wijzen op een culturele oorsprong. Het is namelijk zo dat de grondlegger van de islam dit pre-islamitische gebruik heeft omarmd, waarna het is opgenomen in de geschriften die Soennitische moslims wereldwijd als onfeilbaar beschouwen.

Een Nederlandse moslim is meestal van Marokkaanse of Turkse komaf. Omdat vrouwenbesnijdenis in beide moslimlanden niet of nauwelijks voorkomt, zijn ze doorgaans overtuigd van de on-islamitische oorsprong van deze praktijk. De meeste cultuur gerelateerde verklaringen komen dan ook vanuit die hoek. Een zuivere beschouwing leert ons echter dat het precies andersom is: het is een cultureel verschijnsel dat vrouwenbesnijdenis in Marokko en Turkije niet of nauwelijks bestaat. Hoewel het verleidelijk is, voor zowel aanhangers als critici, kunnen we de Islam niet beoordelen op hetgeen we in willekeurige moslimlanden aantreffen, zonder te stuiten op een inconsequente slotsom.

Dit is onjuist. Er wordt geschat dat tussen de 100 en 130 miljoen vrouwen vandaag de dag besneden zijn. De prevalentie van vrouwenbesnijdenis in landen als Egypte (97%) en Ivoorkust (45%) ligt veel hoger dan de meeste moslims zouden willen toegeven.

Het is een misverstand dat de zwaardere variant van vrouwenbesnijdenis, die we aantreffen in landen als Somalië, door de islam wordt gezien als “halal”. Hoewel verkeerd uitgevoerd, wordt de daad echter wel vanuit religieuze overwegingen voltrokken. In de regel zijn er drie typen te onderscheiden als het gaat om vrouwenbesnijdenis. Type I wordt doorgaans gezien als de Islamitische en deze behelst het verwijderen van een beduidend kleiner stuk (voor)huid dan het geheel wegsnijden van de clitoris.

Het klopt dat er in Afrika verschillende christelijke gemeenschappen zijn die gewoon meedoen met besnijden. Ik zeg ‘meedoen’ omdat het doorgaans gaat om christelijke minderheden in moslimlanden of gebieden waar de verhouding tussen beide religieuze populaties min of meer gelijk is. Vergelijk het met de stijgende trend van Kerstvierende moslims, al worden de keukenmessen bij die gelegenheid natuurlijk voor geheel andere doeleinden geslepen. De oorzaak hiervan is de onbewuste assimilatie die minderheden treft. Men neemt tradities en gebruiken van de meerderheid over, zonder te beseffen dat hier een religieuze oorsprong aan ten grondslag ligt. Vanuit christelijke theologische bronnen bestaat echter geen enkel motief om over te gaan tot het besnijden van meisjes. 

Nu de gebruikelijke ruis uit de lucht is, kan ik toekomen aan mijn reden om te veronderstellen dat islamitische geschriften vrouwenbesnijdenis ondersteunen. Let wel: ik beschouw hier de islam en niet moslims. Het gaat er niet om of moslims deze praktijk al dan niet accepteren. Het gaat erom dat Muhammad het toestond, waaruit volgt dat een zelfverklaarde Soenniet, die overgaat tot het laten besnijden van zijn dochter, hiermee niet buiten de kaders van zijn religie treedt.

Zoals met veel islamitische tradities, spreekt de koran zich niet uit over zowel mannen- als vrouwenbesnijdenis. Maar de Islam heeft behalve de koran nog een aantal fundamentele bronnen. De gerechtvaardigde besnijdenis van mannen en vrouwen wordt ontleend uit de “Ahadeeth” (overleveringen over- en van Muhammad). Hierin komt duidelijk naar voren dat Muhammad van de praktijk afwist, deze goedkeurde en voorzag van richtlijnen.

Zo zei hij tegen een besnijdende vrouw in Medina: “snijd niet te diep, want dat is beter voor de vrouw en begeerlijker voor de man.” – Hadeeth collectie Abu Dawud, 41:5251.

Een ander theologisch bewijs betreft een hadeeth uit Sahih al Bukhari (5891). Hierbij moet aangemerkt worden dat een overlevering zonder verwijzing naar een specifiek geslacht, is bedoeld voor zowel man als vrouw: “Vijf zaken behoren tot de Fitrah (menselijke natuur): besnijdenis, trimmen van het schaamhaar, trimmen van de snor, nagels knippen en het bijwerken van het okselhaar.”

Een ander bewijs is de richtlijn die Muhammad gaf omtrent de rituele wassing die verplicht wordt nadat men, door contact met het andere geslacht, onrein is geworden. Aisha quote Muhammad namelijk als volgt in Sahih Muslim (3:684): “Wanneer iemand zit tussen de vier delen (van de vrouw) [oftewel haar ledematen] en de besneden delen raken elkander, dan is een wassing verplicht.” Vanwege het feit dat er gesproken wordt over een meervoud van besneden delen, is de conclusie vanuit de geleerdheid dat het hier moet gaan om zowel een besneden man als vrouw.

Dit en nog meer theologisch bewijs heeft vanaf het ontstaan van de Islam geleid tot het stempel ‘toegestaan’. In tegenstelling tot mannenbesnijdenis, is het volgens de meeste geleerden echter geen verplichting. Van de vier grote Soennitische scholen der jurisprudentie (Madhabs) is er één die beide geslachten tot besnijdenis wil verplichten. De andere drie noemen vrouwenbesnijdenis slechts toegestaan en niet verplicht, maar voegen daar nadrukkelijk aan toe dat het zonder meer een eerbiedwaardige daad is. Dat miljoenen moslimgezinnen hierdoor worden gestimuleerd om hun jonge meisjes dit “eervolle” keurmerk te geven, is derhalve niet verwonderlijk. 

Natuurlijk geldt voor de meeste van deze moslims dat zij de traditie vanuit de cultuur meekrijgen. Maar, zoals bij zoveel culturele tradities, heeft ook vrouwenbesnijdenis een religieuze legitimatie. Of men dat beseft is in wezen niet relevant. Dat geldt immers net zo goed voor de Westerse cultuur, waarin monogamie en het idealisme van vergeving niet los gezien kunnen worden van hun Bijbelse wortels, of we dit nu beseffen of niet.