Vroeger konden de mensen wel tegen een stootje

Grote verontwaardiging over het misbruik in de katholieke kerk. Onder leiding van de protestant Wim Deetman is er een onderzoekscommissie aan het werk gegaan die van tien tot twintigduizend kinderen rept die in de periode tussen 1945 en 1985 het slachtoffer zijn geweest van seksueel misbruik, en van achthonderd daders die met medeweten van de kerk ongestraft hun gang konden gaan. Het 'wir haben es nicht gewusst', een omstreden uitspraak van oud-kardinaal Simonis, gedaan in de talkshow van Pauw & Witteman (de biechtvaders van vandaag), is daarmee expliciet weerlegd, zoals de hele kerk wordt neergezet als een congregatie van jongetjesverkrachters, billenknijpers en doofpottenplassers die alles deden wat God verboden had en het daglicht niet kon velen. Logisch dat Nederland, dat vanaf de jaren zestig massaal uit de kerk is gelopen nadat de Nederlandse kerkprovincie een eeuw lang de meeste missionarisssen aan Azië en donker Afrika had geleverd, in een collectieve staat van verbijsterd ongeloof verkeert, al proef ik hier en daar ook de bekende antipapistische smulpaperij. Wat waren die katholieken vroeger toch in en in slecht (de clerus) en dom (het kerkvolk). Hebben we dit stiekem niet altijd al geweten?

Ik weet het niet, maar ik vind dat er nu wel erg onnozel wordt gedaan en dat er veel heilige boontjes zijn. Mij valt op dat niemand de vraag stelt of het allemaal echt zo erg is wat hier naar buiten is gekomen. Een schatting van tien- tot twintigduizend slachtoffers is wel erg grof, en er worden wel heel veel soorten misbruik op de grote hoop gegooid. In het bijzijn van meneer pastoor je broek uitdoen, krijg je daar echt een trauma van? Iedereen kan wel ongeveer raden dat op een rooms-katholieke slaapzaal met honderd onschuldige koorknapen in het donker wel eens iets zal zijn gebeurd dat niet door de beugel kon. En die periode 1945-1985 is lang en inmiddels ook wel erg lang geleden. Is achthonderd daders veel op de honderdduizenden (?) katholieke hulpverleners die er in die veertig jaar moeten zijn geweest? Dat lijkt mij eigenlijk niet. Over het kruis van monseigneur Bär werd in de jaren negentig al in geuren en kleuren bericht, net als over de ontsporingen van Jan ter Laak, kopstuk van de vredesbeweging Pax Christi. Echt nieuw is dat dus niet, het zijn eerder opgebakken kliekjes. Dat de kerk steeds van de prins geen kwaad wist, is ook niet opzienbarend. Het is bekend dat de katholieke kerk, net als elke andere instantie, de vuile was niet graag buitenhangt, waarbij in het katholieke geval nog komt dat God altijd meekijkt en dat niemand zijn straf ontgaat. Kom daar nu eens om, met al die transparante camera's, waarmee nochtans weinig misbruikers op heterdaad zijn betrapt. Natuurlijk vindt niemand het vreemd dat die enge huichelachtige conservatieve Simonis alle misstanden met de mantel der liefde bedekt. Maar de Nederlandse kerkprovincie telde de laatste halve eeuw vooral progressieve geestelijken, allemaal zeer geliefd bij gelovigen en ongelovigen, van kardinaal Alfrink en monseigneur Bekkers, tot aan uitgetreden priesters als Huub Oosterhuis die het ook hebben moeten geweten. Waarom hebben zij niet uit de school geklapt? Omdat ze de andere kant uitkeken? Of omdat er misschien toch niet zoveel uit de school te klappen viel?

Mij valt vooral op hoezeer er met eigentijdse ogen gekeken wordt naar praktijken van een halve eeuw geleden, inmiddels een totaal andere tijd. Ik zie massahysterie en een nieuwe kuddegeest, misschien ook omdat het om kinderen gaat. Die zijn vandaag absoluut heilig, worden gepamperd als nimmer tevoren en kunnen helemaal nergens meer tegen. Zelf (geboortejaar 1957) kan ik me van misbruik niets herinneren, en ik heb er later ook nooit echte verhalen over gehoord, hoewel ik van 1960 tot 1962 in het Brabantse dorp Bergeijk woonde en daar het eerste jaar van de kleuterschool bezocht. Wel werd ik daar door de nonnen opgehaald om naar school te gaan, wat ik zo vreselijk vond dat ik er een in de hand heb gebeten. Dat leidde tot de typisch katholieke oplossing dat ik 's middags van mijn moeder mocht thuisblijven, en in de ochtend zelf op de step naar school ging (ik was vier!). Kom daar nu eens om, kinderen worden door hun ouders tot hun twaalfde naar school gebracht, opdat de kindertjes die overal doorheen tetteren maar niks mag overkomen. Het is nu veel drukker in het verkeer, zult u zeggen. Dat is zo. Maar in het dorp Bergeijk hadden we ook auto's, en géén stoepen, en het aantal verkeersdoden lag in de jaren zestig veel hoger dan nu. Toch ging ik, net als mijn jongere zusje in het grotere stadje Tiel waarheen we in 1962 verhuisden, alleen naar school zonder dat daar opgewonden over werd gedaan. En in de jaren vijftig had je zeker in het katholieke volksdeel ook nog grote gezinnen (niet bij ons thuis, wij waren modern), en was het heel gewoon dat de oudste zoon naar het seminarie ging en aan de kerk werd 'geschonken'. Er waren toch zonen genoeg, die dan tenminste van een plaatsje in de hemel waren verzekerd.

Natuurlijk, we mogen het niet bagatelliseren. Maar alle opwinding gaat wel over zaken uit een afgesloten, veilig en 'verjaard' verleden, en wekken de geruststellende suggestie dat het vandaag, omdat we niet meer naar de kerk gaan en veel kritischer zijn, allemaal beter is. Maar hoe kritisch is de berichtgeving over de misbruikschandalen in de rk-kerk? Het lijkt meer op een openbare terechtstelling waarbij niet echt wordt doorgevraagd omdat alles zo 'gevoelig' ligt en de enkeling die het moderne licht nog niet heeft gezien slechts op meewarigheid kan rekenen. Blijkbaar nog niet helemaal voorgelicht. En waar is het permissieve klimaat uit de jaren zeventig, toen plotseling alles moest kunnen en ook de pedofielen uit de kast kwamen? Heel Nederland genoot van Gerard Reeve, maar wat de volksschrijver allemaal met zijn jongeheer deed, stuitte kort daarvoor nog op banvloeken van Onze Lieve Vader. Ik weet het niet, ik wil het het ook niet echt weten, en ik vind het allemaal heel erg raar. Wat ik wel denk te weten is dat mensen vroeger, anders dan nu, wel een stootje konden velen, en naast allerlei misbruik van diverse aard ook de verschrikkelijkste dingen als oorlogen, concentratiekampen en hongersnoden hebben overleefd. Een katholiek jongensinternaat is dan een beheersbaar risico. En in het licht van de eeuwigheid zijn de huidige schandalen een bagatel.