Vooruitgang van de wetenschap - verleden, heden en toekomst

Onder de titel, 'The Progress of Science. Past, Present and Future', heeft Arthur Rörsch onlangs een omvangrijk, fascinerend en uniek essay gepubliceerd in een speciaal nummer van het Engelstalige tijdschrift 'Humanities'. Hij getuigt daarbij van een rijke praktische ervaring in het aansturen van wetenschapsactiviteiten. Kortom, een aanrader!

Aan de samenvatting ontleen ik het volgende.

Wetenschappelijke orthodoxie gebaseerd op het verworven gezag van individuele of groepen wetenschappers heeft de vooruitgang van de natuurwetenschappen in het verleden ernstig belemmerd en doet dat nog steeds vanwege nieuwe maatschappelijke beïnvloeding, zoals de projectfinanciering en politieke inmenging bij de bepaling van de onderzoeksdoelstellingen.

De bevordering van de vooruitgang van de wetenschap dient een belangrijke prioriteit te blijven ten einde te voldoen aan de toekomstige behoeften van de mensheid. Echter, de prioriteitsstelling tussen de verschillende takken van wetenschap is thans controversieel vanwege politieke inmenging en de beperkte beschikbaarheid van middelen. Het stellen van onderzoeksprioriteiten wordt vaak belemmerd door onvoldoende wetenschappelijke geletterdheid onder beleidsmakers.

De huidige pessimistische kijk op onze complexe samenleving kan worden vergeleken met het middeleeuwse onheilssyndroom. Er dient een weg te worden gevonden naar een nieuwe renaissance en een nieuw tijdperk van de rede. Hiertoe wordt een drietal aanbevelingen gedaan.

- De vrijheid van de wetenschap dient te worden gewaarborgd.
- Wetenschappers dienen zich te onthouden van het alarmeren van het publiek wanneer verschijnselen slecht worden begrepen en in het bijzonder te voorkomen dat politici het publiek gaan alarmeren voor eigen politiek gewin.
- Wetenschap dient het streven naar excellentie in leiderschap. Dit dient niet grotendeels te berusten op verworven gezag.

De huidige controverse over de mogelijke invloed van van stijgende concentratie van CO2 in de atmosfeer op het klimaat wordt als voorbeeld behandeld.

De verschillende thema's die in dit essay de revue passeren zijn onderwerp geweest van een intensieve e–maildiscussie tussen wetenschappers uit verschillende disciplines, waaronder natuurkunde, wiskunde, ingenieurswetenschappen, scheikunde, geologie, biologie, wetenschapsfilosofie, sociologie en geesteswetenschappen.

Het essay begint met een kort historisch overzicht van de wijze waarop de wetenschap zich ontwikkelde voor en kort na de industriële revolutie, vooral in de tweede helft van de 19e eeuw en de eerste helft van de 20ste eeuw, met speciale aandacht voor de opkomende wetenschappelijke prioriteiten, de leidende denkbeelden en impulsen.

Gedurende vele eeuwen is de vooruitgang in de natuurwetenschappen soms versneld, maar soms ook vertraagd, waarbij de ontwikkeling op de onderscheiden terreinen verschillend was. In zijn essay tracht Arthur Rörsch de belangrijkste oorzaken daarvan de analyseren. Daarenboven onderzoekt hij de juistheid van het meer recentelijk wijdverbreide gevoel dat de vooruitgang in sommige disciplines wordt belemmerd door een gebrekkige toepassing van de wetenschappelijke methode. Dit staat in schril contract met andere disciplines, zoals de natuurkunde, astronomie, moleculaire biologie en scheikunde, die snelle vorderingen maken met spectaculaire resultaten, die bij het publiek algemene erkenning vinden.

Het essay mondt uit in een pleidooi voor de bevordering van de wetenschappelijke 'geletterdheid' bij politieke besluitvormers, zodat zij verstandige beslissingen kunnen nemen waar het gaat om de prioriteitsstelling en de financiering van wetenschappelijke activiteiten.

Om de breedte van de analyse te illustreren volgt hier een greep uit de vele thema's die de revue passeren: postnormale wetenschap versus waarheidsvinding; complexiteitstheorie; milieuangsten; consensuscultuur in de wetenschap; positivisme versus relativisme en idealisme; phlogiston; de ontdekking van platentektoniek; de ontcijfering van het Maya–schrift; Lysenkoïsme; de Lomborg affaire; milieuwetenschappen; het voorzorgbeginsel, wetenschappelijke geletterdheid; en nog veel meer.

Het volledige essay is hier te vinden.

Het Engelstalige artikel is toegankelijk voor een breed lezerspubliek – de spreekwoordelijke gemiddelde NRC HB lezer.

Voor mijn eerder DDS–bijdrage zie hier.