Verlamd door 60 jaar verzorgingsstaat
Als het mogelijk is om de economie via de overheid te stimuleren en te reguleren, waarom ging dan de Sovjet-Unie onderuit? Hoeveel kan een staatsapparaat aan macht naar zich toe trekken zonder de vrije markt van ideeën, goederen en diensten diepgaand en chronisch te beschadigen? Hoeveel kan een overheid op zich laden zonder daarmee de cultuur van autonome, zelfredzame burgers te beschadigen?
Deze week stond er een artikel in de Volkskrant over een Nederlandse moeder en dochter die heel arm waren. Moeder was ziek, ze had een burn-out. Dochter moest zich in tweedehands kleding hullen. Nooit vakantie. Ze consumeerden een fractie van wat de gemiddelde Nederlander kon consumeren. Het leken me beschaafde mensen.
Vader
Maar een paar belangrijke fenomenen ontbraken in het artikel. Allereerst: waar was de vader? Of de partner van de moeder? Was hij overleden? Over de verwekker van de dochter werd niet gerept. Had de moeder gekozen voor een biologische verwekker en het emotionele vaderschap van iemand afgewezen?
Wat ook ontbrak was het fenomeen familie. Geen broers, zussen, ouders? Geen suikeroom of een tante met een goed pensioen? Kennelijk niet. Of misschien wilde moeder geen beroep doen op de familie.
Wat ook niet gepreciseerd werd, was het ziektebeeld dat tegenwoordig burn-out heet. De moeder was een zelfstandige, maar kreeg een burnout en kon geen geld meer verdienen. Het gevolg was een uitkering van slechts 980 euro per maand.
Het was de bedoeling van de journalist om een aanklacht tegen bezuinigingen te schrijven. Kijk, dit is zielig, was de boodschap. En dat was het ook. Maar de vragen die ik stel ontbraken, en die waren minstens zo belangrijk.
Mensen zoals de hierboven vermelde moeder zijn in bijna elk opzicht afhankelijk geworden van de overheid. De verzorgingsstaat heeft veel maatschappelijke rust gebracht, maar wat tot voor kort positief was is in zijn tegendeel aan het omslaan. De solidariteit tussen generaties en familieleden is gebroken door de zorgambities van de verzorgingsstaat. We laten de verzorging van de ouderen voor een groot deel over aan professionals. We laten de verzorging van de jongsten ook over aan professionals. Wie een burn-out heeft, wat dat ook is, kan kennelijk geen beroep doen op familie en vrienden en doet als vanzelfsprekend een beroep op een uitkering.
De sociaal-culturele effecten van zestig jaar verzorgingsstaat beginnen pas nu tot ons door te dringen. Je kunt niet ongestraft een machtige overheid opbouwen met een afhankelijke burger die steeds minder initiatief toont of, wanneer hij dat wel doet, door verstikkende regels en de ideologie van sociale rechtvaardigheid wordt verlamd.
En wat doen de leiders in zon verzorgingsstaat die een groot deel van de economie wil reguleren en op massale wijze aan welvaartsverdeling doet? Die claimen dat zij de waarheid in pacht hebben. Veel politici zijn ongetest in het bedrijfsleven. Zij hebben macht, en dus nemen zij besluiten, vaak op basis van een al lang achterhaalde ideologie.
Dat een economie door de overheid gestimuleerd moet worden in tijden van economische teruggang, geldt in veel kringen als een axioma. Waarom de crisis in de jaren dertig in de VS, waar Keynes werd aanbeden, veel langer aanhield dan in Europa en pas door een wereldoorlog beëindigd werd, is een vraag die niet gesteld wordt, want het antwoord zou wel eens onwelgevallig zijn.
Ik heb het hier al vaker geschreven: de crisis die we beleven is behalve een financiële en economische crisis vooral de crisis van de verzorgingsstaat. Maar geen politicus wil het op die manier omschrijven. Niemand wil zeggen dat de manier waarop de overheid zich het welbevinden van bijna elk individu heeft toegeëigend niet meer te financieren valt. De overheid komt zowel mensen als geld tekort.
De pretentie van de overheid wordt daardoor ook steeds ridiculer. Of we de (door niemand gekozen) president van Europa horen of onze eigen Diederik Samsom of Mark Rutte, ze dragen allemaal de gedachte uit dat het heil bij een grote nationale en transnationale overheid ligt, terwijl tegelijkertijd die overheid van gekkigheid niet weet hoe zij de tekorten kan financieren.
We hebben de grenzen bereikt van wat een verzorgingsstaat aan maatschappelijke en sociale taken op zich kan nemen. Burgers zullen zich voor een deel op een andere manier moeten organiseren en zich er rekenschap van geven dat een overheid die eindeloos lijkt te kunnen uitdelen momenteel steeds vaker met lege handen staat. Want het was nooit eindeloos.
Maar inmiddels zijn er miljoenen afhankelijke burgers ontstaan die bij een burn-out alleen de helpende hand van de overheid kunnen zien andere handen zijn er niet meer, of worden niet als zodanig herkend.
Model
De EU heeft het model van de verzorgingsstaat naar het zuiden van Europa willen brengen, met alle fatale gevolgen van dien. De leiders van de EU, die zelf in geprivilegieerde omstandigheden leven en in Brussel glimmende bestuurstorens bouwen, zinnen op een Europese btw. Nog meer belasting op producten en diensten. Meer overheidsverzorging, minder budget voor de zelfstandige burger.
Kunnen politici zich inzetten voor een krimpende overheid? Kunnen politici ons de waarheid vertellen en ons duidelijk maken dat we moeten nadenken over geheel andere vormen van onderlinge loyaliteit en solidariteit en niet meer uitsluitend op de overheid kunnen rekenen wanneer we hulp nodig hebben? Dit zijn de essentiële vragen. Van Rompuy en Samsom verzwijgen ze, want zij zijn op zoek naar nog meer controleorganen, nog meer regulering en dus nog meer politieke macht.
Het meest onthutsende voorbeeld van de pretenties van politici is president Obamas voornemen klimaatverandering te stoppen. Obama wil fossiele energiebronnen en economische processen verregaand reguleren en belasten. Daarvoor heeft hij het motief van een fatale klimaatverandering nodig. Maar er is klimaatverandering sinds de aarde een klimaat heeft. De weg naar de ideale verzorgingsstaat is geplaveid met zelfbedrog en hypocrisie.
