Democratie is er niet alleen voor zegetochten

Lees voor wat er bij de Afghaanse verkiezingen op het spel staat deze vier vragen uit een overzicht op NRC.nl. De verkiezingen van zaterdag gelden als 'historisch', omdat met de aftredende president Hamid Karzai voor het eerst het ene gekozen staatshoofd plaatsmaakt voor een ander. Uitslagen zijn er nog niet, maar zeven miljoen mensen zouden hun stem hebben uitgebracht. Dat is hoger dan in 2009, toen de verkiezingen chaotisch en gewelddadig verliepen, en wordt door buitenlandse waarnemers als een succes gezien.

Het is makkelijk om democratie in een land als Afghanistan als een farce af te doen en te zeggen dat al die wildemannen die voornamelijk in stamverband leven daar niet rijp voor zijn. Democratie is meer dan alleen verkiezingen houden. Dat is waar, maar toch ben ik het met zulke kritiek niet eens. Over de verkiezingen in Irak werd ook geringschattend gedaan, maar als mensen gaan stemmen met gevaar voor eigen leven laat dat zien dat zij wel degelijk waarde hechten aan de mogelijkheid om hun stem te kunnen uitbrengen. In die zin zegt het hoge opkomstcijfer meer dan welk cijfer dan ook in veilige landen als het onze.

Vanuit westers perspectief zijn zulke verkiezingen, die bol staan van de onregelmatigheden en naar onze maatstaven niet eerlijk verlopen, niet meer dan een schertsvertoning. In failed states als Afghanistan zorgen ze eerder voor meer dan voor minder geweld, omdat ze de lokale verhoudingen vaak zwaar op de proef stellen en er vervolgens geen sterk bestuur komt dat op de nieuwe verhoudingen kan toezien. Maar in alle landen waar voor het eerst verkiezingen werden gehouden, hebben we onder de bevolking altijd groot enthousiasme gezien. De zwarte Zuid-Afrikanen die voor het eerst mochten stemmen stonden uren in de rij en waren kinderlijk blij. Hetzelfde gebeurde in Kenia en andere Afrikaanse staten. Ook in Irak en Afghanistan zagen we dat. Dat maakt elk dédain misplaatst.

Hoe onvolkomen ook, geven zulke verkiezingen altijd een beeld van demografische verhoudingen die vaak verdoezeld zijn. En ze maken de machthebbers en de bevolking vertrouwd met een ritueel dat tenminste voor enig democratisch decorum zorgt. Ook als daarachter allerlei onverkwikkelijks schuilgaat, is het nog belangrijk dat machthebbers gedwongen worden zich democratisch te legitimeren en leren dat het om meer gaat dan alleen om de macht uit de loop van een geweer. Voor het buitenland (het Westen) zijn zulke verkiezingen ook belangrijk, omdat ze inzicht geven in plaatselijke loyaliteiten die anders totaal onzichtbaar zijn. Zeker in een verraderlijk land als Afghanistan, waar mensen die overdag je vriend lijken te zijn 's nachts op de hand van de Taliban kunnen zijn. Het is al heel wat als je bij daglicht over straat kunt. Iedereen heeft in dit land leergeld betaald, niet alleen de Afghanen die al meer dan dertig jaar met buitenlandse troepen te maken hebben, maar ook internationale organisaties als de NAVO en de VN die op Afghanistan hun tanden hebben stukgebeten. Er zit niet veel meer op dan met zulke experimenten door te gaan en te voorkomen dat de Taliban grote steden als Kabul - die juist door de buitenlandse interventies met de moderne wereld in contact zijn gekomen - weer in hun greep krijgen.

Een terugkeer van de 'Talib' zou inderdaad een nederlaag voor het Westen zijn, en speciaal voor Barack Obama, voor wie Afghanistan vanwege het directe verband met 9/11 de 'right war' was en Irak de 'wrong war'. Na lang aarzelen kondigde Obama in het najaar van 2009 een 'surge' voor Afghanistan af, en meldde daar meteen bij dat die extra troepen in 2011 weer zouden worden teruggetrokken, ongeacht of de zaak nu verbeterd was of niet. Strategisch gezien geen sterke zet. Daarmee maakte de president zich kwetsbaar voor kritiek dat hij de boel heeft verpest. Who lost Afghanistan? is zo'n vraag waarop iedere criticus bij voorbaat het antwoord weet. Dat kan alleen Obama zijn. Maar dat gaat voorbij aan het feit dat de Amerikanen Afghanistan (dat aan 9/11 herinnert) allang zat zijn en dat Osama bin Laden al drie jaar geleden gepakt is. In buurland Pakistan overigens, onder de neus van de Pakistaanse geheime diensten. Sindsdien is er voor Obama in deze regio geen eer meer te behalen en laten we eerlijk zijn: er moet een president zijn die de Amerikanen weer thuis brengt. Als dat de huidige president is, is dat democratisch gezien volstrekt correct. Obama is in 2008 als anti-Bush gekozen, als de man die oorlogen beëindigt en geen nieuwe begint.

Zo gezien is de vraag 'Who lost Afghanistan?' net zo zinledig als de vraag of de Afghaanse verkiezingen wel eerlijk zijn verlopen. De geopolitieke realiteit gebiedt te zeggen dat er voor het Westen in Afghanistan (anders dan in het strategisch veel belangrijker Irak) niet veel te winnen was, en dat Obama met Bin Laden de schurk te pakken heeft gekregen waar het sinds 9/11 om ging. Daarmee heeft hij het werk van Bush ook afgemaakt. Dat biedt Amerika een kans het hoofdstuk Afghanistan zonder al te veel gezichtsverlies af te sluiten en tegelijk de mogelijkheid voor een nieuwe start. Ook dat is democratisch gezien belangrijk, want democratie is er niet alleen voor zegetochten. Wonden likken en het verwerken van tegenslagen horen erbij. Zonder een sterk Amerika, dat onder Obama een noodzakelijke streep zet onder een traumatisch verleden, is de wereld minder veilig en het Westen minder vrij.