Tussen dreiging en bezetting

In 1897 verlaat een klein schip de haven van Port Said in Egypte. Aan boord de Brit Herbert Bentwich en negenentwintig andere passagiers. De bestemming is Jaffa in wat wij nu kennen als de Staat Israël. Toen Herbert Bentwich voet aan land zette was het voor hem Palestina, het Land van Israël voor het Volk van Israël. En hoewel zijn naam wellicht anders doet vermoeden is Bentwich van Joodse afkomst en maakt hij deze pelgrimstocht om een rapport op te stellen over de mogelijkheden voor het zionisme in de landstreek Palestina. Een rapport dat met smart tegemoet gezien wordt door Theodor Herzl en het Eerste Zionistische Congres dat in datzelfde jaar in Bazel zal plaats vinden. Het rapport is niet op tijd af, maar de impact van deze en andere verkenningen zal onmiskenbaar zijn. Een halve eeuw later  en een Onafhankelijkheidsoorlog verder hebben de Joden in Israël een Nationaal Tehuis gevonden. Een Nationaal Tehuis dat een belangwekkend onderdeel vormt van de voor- en naoorlogse geschiedenis en nog immer van groot belang is voor de politieke actualiteit. Over de onwaarschijnlijke reis van Israël heeft journalist en Haaretz-columnist Ari Shavit een fascinerende persoonlijke geschiedenis geschreven die inzicht geeft in het moderne Israël en de in- en externe conflicten die het land bedreigen én fundamenteel onderdeel zijn van het wezen van de Staat Israël.

Shavit begint niet zonder reden met de pelgrimstocht van Herbert Bentwich. Deze Bentwich, een succesvolle en welgestelde expert in het auteursrecht, was in veel opzichten een typische Brit die geloofde in Empire en het Britse Koningshuis als symbool en leidraad van de Britse eenheid en macht. Zijn geloof in (een romantisch) zionisme drijft hem echter op verkenningstocht naar Palestina en zal hem op latere leeftijd ertoe brengen om zijn laatste jaren daar door te brengen en te sterven. De keuze van Bentwich om zijn (comfortabele) leven en dat van zijn nageslacht in het Verenigd Koninkrijk op te geven voor een ongewisse toekomst in zijn antieke land van oorsprong is symbolisch voor de trek van Joden uit alle delen van de wereld naar een land dat zij hun huis kunnen noemen en daarmee het fundament van Israël. Dat Shavit voor hem kiest als aanjager voor zijn beschrijving van de triomf en tragedie van Israël is niet zo gek aangezien Bentwich zijn overgrootvader is en daarmee van direct belang voor Shavit's eigen leven in Israël. Zonder Bentwich, geen Shavit in Israël. En zonder mensen als Bentwich geen Israël.

In zeventien hoofdstukken schetst Shavit - aan de hand van onder andere interviews, gesprekken, documenten en zijn eigen levensgeschiedenis - belangrijke episodes uit de geschiedenis van Israël die de lezer inzicht geven in de totstandkoming, maar ook de huidige stand van zaken van Israël. Zo maakt Shavit duidelijk dat Bentwich, maar velen met hem, de inwoners van Palestina gewoonweg niet zagen c.q. geen oog hadden voor hen en daarmee geen belemmering in hen zagen voor de totstandkoming van Israël. Dit overigens ook in de context dat er toen helemaal geen sprake was van een eenduidig Palestijns volk, maar slechts een landstreek Palestina dat land onderdeel vormde van het Ottomaanse Rijk en naar aanleiding van de Eerste Wereldoorlog een mandaatgebied werd van het Verenigd Koninkrijk. Tegelijkertijd schetst hij de enorme economische opleving van het gebied door de sinaasappelplantages in de jaren dertig en de opkomst van de hightech-economie de afgelopen decennia. Maar ook de effecten van de Onafhankelijkheidsoorlog (1948), de Zesdaagse Oorlog (1967), de Jom Kipoeroorlog (1973) en het einde van de dominantie van de Arbeiderspartij door de regering van Menachem Begin (1977) en het hedendaagse Israël komen ruimschoots aan bod.

Het episodische karakter en de reikwijdte van deze persoonlijke geschiedenis slepen de lezer mee in de geschiedenis van Israël. En hoewel Shavit een overtuigd Zionist is, geeft hij inzicht in zowel de zonnige als schaduwkanten van Israël. De ontruiming van het Palestijnse dorp Lydda in 1948 met tientallen doden als gevolg is daar een markant voorbeeld van. Daarbij markeert Shavit ook heel duidelijk dat het Zionisme en Lydda niet los van elkaar gezien kunnen worden. Hij schetst daarbij (terecht) een tableau waarbij de geschiedenis van Israël zelden zwart of wit is, maar vooral er één is van vele schakeringen van grijs. Een soort serieuze fifty shades of grey dus. Deze recensent had recent de kans om met Shavit te spreken en mijn kenschets van het boek als fifty shades of grey kon hem bekoren, zowel vanwege de boodschap als de grap die erin besloten ligt.

Zowel in dit gesprek, als in een aansluitende lezing bij het CIDI in Den Haag als het boek zelf maakt Shavit duidelijk dat Israël permanent verkeert tussen 'dreiging' en 'bezetting'. De 'dreiging' manifesteert zich richting het bestaanszekerheid van Israël terwijl de 'bezetting' (de nederzettingen) de morele positie van Israël dreigt te ondermijnen. Daarbij markeert Shavit (wederom terecht) dat nederzettingen kunnen worden teruggegeven, maar dat dit geen oplossing biedt voor dorpen als Lydda en daarom in zijn ogen de nederzettingen niet in directe lijn staan met duurzame vrede, maar wel met het morele leiderschap van Israël.

Wie Israël bezoekt zal een land treffen dat bruist met een bevolking die ondanks de continue dreiging tracht (en daar veelal ook in slaagt) een normaal leven te leiden. Zo normaal dat bij de laatste verkiezingen het Israëlisch-Palestijnse conflict een bijrol speelde ten faveure van sociale onrust over werkloosheid e.d. die ook typisch zijn voor de Westerse democratieën. Shavit maakt daarbij het terechte punt dat deze schijn van normaliteit het bijzondere karakter van Israël ontneemt en daarmee het begrip voor de Israëlische positie ondermijnt. Shavit illustreerde dit met zijn persoonlijke beleving van het in zijn nabijheid meemaken van een zelfmoordaanslag. Iets wat in de Westerse wereld amper is voor te stellen, maar daarom nooit los kan worden gezien van de positie die Israël inneemt.

Mijn Beloofde Land is niet alleen een meeslepende geschiedenis van Israël, maar zet ook tot denken en maakt de complexiteit van Israël en haar omgeving inzichtelijk. Voor een ieder met enige interesse in de internationale politiek in het algemeen en het Midden-Oosten en Israël in het bijzonder is dit een niet te missen boek.