'Toekomstige financiële zeepbellen moeilijk te voorkomen'

Centraal op dit congres stond 'de toekomst van centraal bankieren', een heikel onderwerp natuurlijk in deze tijden. De hele top van de oude politieke garde was erbij: Kok, Ruding, noem maar op. En wie natuurlijk evenmin kon ontbreken was ECB president Mario Draghi, die als 'keynote speaker' was uitgenodigd om vervolgens een (slaapverwekkende) toespraak te houden, waarin hij beloofde dat de ECB, in navolging van de FED, voortaan transparanter zal zijn over het gevoerde beleid inzake de euro. Evenals de FED zouden voortaan de notulen van de ECB-bestuursvergaderingen openbaar worden gemaakt (maar wel pas na redactie van de ECB). Heel leuk, maar niet echt iets opzienbarends of nieuws.

Interessanter was de bijdrage aan het debat van econoom Daniel Gros van de Brusselse denktank Ceps, het Center for European Policy Studies. Hij schetste het dilemma voor beleidsmakers die de economie willen stimuleren door via centrale banken geld in de economie te pompen, maar daarmee juist een financiële crisis veroorzaken. Dat deed de FED rond de eeuwwisseling: zij creëerde onbedoeld een zeepbel met rommelhypotheken en dit kan ook gebeuren als de ECB een ruimer monetair beleid gaat voeren, terwijl in Nederland en met name Duitsland juist oververhitting van hun economie dreigt door stijgende huizenprijzen. Dit zouden ze kunnen beperken, bijvoorbeeld door zwaardere inkomenseisen te stellen aan hypotheekleningen. In plaats van de vraag te stimuleren in de (nog) kapitaalkrachtige noordelijke eurozone, kan ruimer monetair beleid Zuid-Europa lucht geven, maar die landen zitten al tot aan hun nek in de schulden.

Als voorbeelden haalde Gros de vastgoedbubbels in Ierland en Spanje aan, die beiden het vertrouwen van de financiële markten kwijtraakten, nadat zij hun economie hadden 'opgeblazen' door veel te veel vastgoed te laten financieren. Gros pleitte ervoor, dat landen in soortgelijke omstandigheden voortaan het aantal vierkante meters woonoppervlak maximaliseren in plaats van de rente of andere financiële variabelen te manipuleren. Nederland staat er volgens hem beter voor dan Duitsland. Beide landen hebben een overschot op hun lopende rekening. Nederland belegt dat vermogen via pensioenfondsen. Duitsland daarentegen laat dit economische voordeel uitlenen door commerciële banken aan bedrijven en Zuid-Europese overheden. Dat is veel risicovoller en daarom inherent instabieler, aldus Gros.

Ik vraag me af of Nederland er beter voorstaat dan Duitsland, sterker, ik denk van niet. Weliswaar heeft Gros gelijk dat Duitsland relatief veel meer uitleent aan het zwakke Zuid-Europa, maar hun economie is structureel veel sterker dan de Nederlandse, die vooral een doorvoer karakter heeft en veel meer steunt op de conjunctureel gevoelige dienstensector in plaats van een maakindustrie van internationaal gerespecteerde kwaliteit, zoals de Duitse. Wel vormt de Duitse energiepolitiek een latente bedreiging voor de Duitse economie. Niet alleen door de waanzinnig hoge bedragen die verspild worden aan wind- en zonne-energie, maar ook door het prijsopdrijvend effect daarvan voor burger en bedrijf. Illustratief daarvoor is het besluit van de Duitse autoproducent BMW om haar nieuwe fabriek niet in München te bouwen, maar in de VS, waar de energiekosten veel lager zijn. Een BMW kan zich dat permitteren, maar de meeste middelgrote bedrijven niet. Het gevolg daarvan is een verder verlies aan werkgelegenheid, ook bij toeleveranciers van diezelfde auto-industrie. En vergis u niet, daar hebben we er ook in Nederland nogal wat van, dus ook hier zal die werkgelegenheid afnemen.

Maar goed, het ging tijdens dit symposium vooral over de vraag wat de rol van centraal bankieren zou moeten zijn in een globaliserende wereld en meer in het bijzonder welke rol de Europese Centrale Bank zou moeten spelen, die, zoals u weet, door het Latijnse blok zwaar onder druk wordt gezet om de geldhoeveelheid te verruimen. Met name Frankrijk vindt dat de ECB ervoor moet waken dat de economische groei afzwakt en de werkloosheid toeneemt, maar dat is vanzelfsprekend tegen het zere been van de Bundesbank (en tot voor kort ook van DNB). Monetair econoom Claudio Borio van de BIS (Bank for International Settlements) hamerde er daarom op, dat overheden eerst hun huishoudboekje op orde moeten hebben vóórdat er nieuw geld in omloop wordt gebracht. Pas als dat 'huishoudboekje' op orde is kan de rol van de ECB als ‘lender of last resort’ worden overgenomen. Bijvoorbeeld door een omvangrijk noodfonds om zwakke banken te ondersteunen. Maar naar mijn oordeel maakt deze crisis juist overduidelijk, dat de toenemende politiserende rol van de ECB (resulterend in het -illegaal- massaal opkopen van staatsobligaties van zwakke eurozone lidstaten) buitengewoon ongewenst is en zo spoedig als mogelijk is beëindigd dient te worden. De omvangrijke bedragen aan slechte obligaties op de balans van de ECB zullen door de 'begunstigden' (de banken die mede verantwoordelijk zijn voor dit fiasco in plaats van de belastingbetaler)  kwijtgescholden moeten worden. Bijkomend voordeel is dan, dat de ECB meteen haar Eigen Vermogen aanzienlijk heeft versterkt.

Maar ook tijdens dit symposium bleek weer, dat men in een eindeloze vicieuze cirkel blijft ronddraaien, omdat men de kernoorzaak van de problematiek niet wil (of durft) te benoemen: de one-size-fits-all euro. De euro is voor een land als Duitsland eenvoudigweg te goedkoop en voor Frankrijk en de rest van het latijnse blok veel en veel te duur. Dát is de kern van de problematiek. En zolang men die kernproblematiek niet wil of durft aan te pakken kunnen we honderd symposia organiseren, maar blijft het probleem bestaan en zullen toekomstige zeepbellen niet voorkomen kunnen worden. En dus blijft een oplossing uit.

Intussen doet ook beoogd bankentoezichthouder Nouy van zich spreken. Zij wil dat andere landen een voorbeeld nemen aan hoe Nederland zijn 'bankencrisis' heeft opgelost, namelijk zelf. Dat wil zeggen: met het geld van de belastingbetaler. Maar dat was toch niet de bedoeling meneer Dijsselbloem? Voortaan zouden de banken zelf toch op hun zelfveroorzaakte blaren zitten?

Oh, voor ik het vergeet: DNB president Klaas Knot was er ook. Voor wie het interesseert: zijn speech staat hier.