The Sleeping Beauty: Klassiek ballet met een hoofdletter K

The Sleeping Beauty is om te beginnen een sprookje en sprookjes doen het altijd goed in deze feestmaand, waarin ook mensen die normaal nooit naar een balletvoorstelling gaan eens iets cultureels willen doen. En sprookjesballetten zijn geliefd bij jong en oud, dus geschikt voor het hele gezin. Zo danste Het Nationale Ballet vorig jaar rond deze tijd de nieuwe productie Cinderella en het jaar daarvoor Notenkraker en Muizenkoning; nog zo'n publieksfavoriet rond de kersttijd, al is in deze laatste productie het traditionele kerst thema vervangen door de oerhollandse Sinterklaasviering. Hiermee (én met de verplaatsing van het verhaal naar de Amsterdamse grachten) heeft Het Nationale Ballet een geheel eigen en unieke Notenkraker gecreëerd waar ze trots op mogen zijn.

Marius Petipa
Maar terug naar The Sleeping Beauty. De versie die gedanst wordt is die van Sir Peter Wright, een Engelsman die op vele gebieden zijn sporen ruimschoots heeft verdiend in de balletwereld. In 1981 bracht Het Nationale Ballet deze productie voor het eerst op de planken, nadat twee eerdere integrale versies van The Sleeping Beauty – van andere choreografen – niet zo succesvol waren geweest. De creatie van Wright was echter een schot in de roos en sloeg aan bij zowel de critici als het publiek, vandaar dat hij vandaag de dag nog steeds wordt opgevoerd. Zoals echter vrijwel altijd het geval is bij klassieke balletten is de choreografie ooit in een ver verleden al bedacht en meestal ook nog eens door dezelfde persoon, namelijk door – jawel, daar is ie weer – Marius Petipa (1818-1910). Het is bijna onmogelijk om een stuk over een klassiek ballet te schrijven en de naam van deze man niet te noemen, aangezien hij aan de wieg heeft gestaan van zo'n beetje alle grote balletklassiekers. Petipa was een Fransman, maar was het grootste gedeelte van zijn leven werkzaam in Sint-Petersburg en heeft daar zijn stempel op de ontwikkeling van het klassieke ballet gedrukt. Zonder hem zou deze kunstvorm er vandaag de dag waarschijnlijk heel anders uitzien.

Hedendaagse choreografen als Wright (geboren in 1926, dus inmiddels al behoorlijk op leeftijd maar nog steeds actief in de balletwereld) kunnen bij het creëren van een Sleeping Beauty niet anders dan teruggrijpen op de oorspronkelijke danspasjes van de oude meester, maar maken er natuurlijk door wat aanpassingen wel hun eigen versie van. Ten eerste zou het wat eentonig worden als wereldwijd alle voorstellingen van het ballet er exact dezelfde choreografie op na zouden houden, maar ten tweede zou het moderne publiek waarschijnlijk in slaap vallen bij een te getrouwe opvoering van The Sleeping Beauty. Wat men meer dan een eeuw geleden leuk vond – de prèmiere was in 1890 – zou nu niet meer aanslaan. Men zou het ballet traag, saai en oubollig vinden, ondanks de ijzersterke choreografie. Om de voorstelling interessant te houden zijn vernieuwingen dus nodig, maar dit geldt voor meerdere kunstvormen, denk aan bijvoorbeeld toneel of opera. Shakespeare wordt tegenwoordig ook niet meer zo gespeeld als in de tijd van de schrijver zelf en ik denk niet dat de huidige Ring des Nibelungen-cyclus van De Nationale Opera (volgend jaar weer te zien!) erg veel lijkt op de oorspronkelijke uitvoering uit 1876 in het Bayreuther Festspielhaus.

Regie en choreografie mogen dan aan verandering onderhevig zijn, de muziek die Pjotr Iljitsj Tsjaikovski (1840-1893) componeerde voor The Sleeping Beauty is tijdloos. Het was zijn tweede poging om balletmuziek te schrijven, nadat Het Zwanenmeer ruim tien jaar eerder weinig succesvol was geweest. (Dat is later gelukkig ruimschoots goed gekomen, zullen we maar denken) Nu was The Sleeping Beauty andere koek: waar Het Zwanenmeer een ballet was waarin drama en tragiek de boventoon voerden, daar was het sprookje over een prinses die in slaap valt en wakker wordt gekust door een prins betrekkelijk lichte kost. Dat is ook te horen in de muziek; die is minder zwaar dan bijvoorbeeld in Het Zwanenmeer, maar heeft toch die typische Tsjaikovski-klank: lyrisch en symfonisch. En ook theatraal en majestueus, passend bij het verhaal, dat zich afspeelt aan het illustere hof van de grote Franse koningen van weleer. Denk aan Lodewijk de Veertiende, dat soort decadentie. Philip Browse, die verantwoordelijk is voor het decor- en kostuumontwerp, heeft dat goed begrepen; hij komt met liters goudverf om de illusie van een luxueus paleis te creëren en ook de schitterende kostuums zijn een lust voor het oog. Het is pracht en praal wat de klok slaat.
Ook de manier van dansen is haast koninklijk te noemen. De zwierigheid van Don Quichot is hier ver te zoeken; The Sleeping Beauty is een toonbeeld van de klassieke academische danskunst. Verstilde achtergronden, strakke choreografieën voor zowel groepen als individuele dansers; dit ballet is met name voor de solisten dé gelegenheid om te laten zien wat je kunt. Foutjes kun je je niet veroorloven, elke beweging lijkt onder een vergrootglas te liggen. De solisten die de rollen van schone slaapster Aurora en prins Florimund vertolken kunnen zich ook niet 'verschuilen' achter hun personages, want laten we wel wezen: deze karakters zijn flinterdun en hebben weinig psychologische diepgang. Ze moeten vooral mooi dansen, punt. Het hele ballet is één grote demonstratie van het beste dat de klassieke Frans-Russische ballettraditie te bieden heeft. De solisten die ik in de hoofdrollen mocht aanschouwen wisten zich prima staande te houden; Maia Makhateli danste Aurora en Arthur Shesterikov was prins Florimund. Dit koppel had ik al eerder in actie gezien in Romeo en Julia, als de geliefden die dus NIET nog lang en gelukkig leven, maar een tragisch einde tegemoet gaan. Toen moesten ze vooral een geloofwaardig liefdeskoppel neerzetten; nu moesten ze vooral foutloos dansen, maar wel sierlijk en met een glimlach. De rol van Aurora is groter en veeleisender dan die van de prins en met name bij het zogenaamde Rozenadagio in het eerste bedrijf zit je als toeschouwer op het puntje van je stoel; Maia Makhateli toonde zich echter uitermate stabiel en bleef goed in evenwicht. Met haar partner vormde zij een gracieus koningspaar dat de voorstelling moeiteloos kon dragen. Ook de muzikale begeleiding door het orkest Holland Symfonia was wederom in uitstekende handen bij dirigent Ermanno Florio.

Het Nationale Ballet, dat volgens Melle Daamen (de directeur van de Stadsschouwburg Amsterdam) best opgeheven kan worden omdat klassiek ballet zo'n dure kunstvorm is, voert The Sleeping Beauty deze maand zo'n vijftien keer op en de meeste voorstellingen zijn al uitverkocht. Haast u dus als u er nog heen wilt! Als de heer Daamen zijn zin zou krijgen dan zou u in de toekomst moeten wachten op een Russisch gezelschap dat ingevlogen moet worden en waar u dan waarschijnlijk twee keer zoveel voor moet betalen. Hij heeft een punt als hij zegt dat sommige andere landen een grotere en langere ballettraditie hebben, maar in Nederland hebben we sinds 1961 dan eindelijk ons eigen Nationale Ballet en wat hebben we veel bereikt in die relatief korte tijd! Het gezelschap behoort tot de wereldtop en gaat ook regelmatig op tournee naar het buitenland. Natuurlijk ben ik als balletliefhebber niet objectief in deze kwestie, maar Het Nationale Ballet is het enige dansgezelschap in Nederland dat de grote klassieke balletten op kan voeren én tevens nieuwe werken creëert. Ik hoop dan ook vurig dat ze in 2061 hun honderdjarig bestaan kunnen vieren. Gezien de grote belangstelling voor producties als The Sleeping Beauty zou dat toch mogelijk moeten zijn.

Kijk hier voor meer informatie over de voorstellingen en een trailer