Ter verdediging van Samsom

Hoe kortzichtig! Er is tot de verkiezingen op 12 september nog een lange weg te gaan. En slechts de uitslag van de verkiezingen telt, bij het vaststellen om wie er gelachen mag worden.

In de eerste plaats is daar het akkoord tussen kabinet en Kunduz-roedel. Anders dan men ons in eerste instantie wilde doen geloven, liep er parallel aan het Catshuisoverleg al een consultatie tussen de regeringspartijen en de Kunduz-roedel. Maar pas nadat dinsdag in de Kamer de oproep werd gedaan te gaan proberen om in het parlement een begrotingsakkoord te gaan fabriceren, kreeg de PvdA van de Kunduz-club een uitnodiging mee te gaan praten. Op een moment, dat men er onderling in grote lijnen al uit was. Je kunt dus alleen constateren dat Samsom en zijn partij voor het blok werden gezet, en mochten meeborduren aan het handwerkje van D66, GL en CU.

Voor de grootste oppositiepartij is dat een tamelijk vernederende ervaring. Niet in het minst, doordat de PvdA een paar weken terug zelf een alternatieve begroting had gepresenteerd, die zij nu op stel en sprong zou moeten inslikken ten faveure van het pakket dat de Kunduz-club op basis van het Catshuisoverleg bijeengeknutseld had. Dat Samsom het afwees was onvermijdelijk; zijn aanzien in eigen kring had een dergelijke vernedering niet overleefd.

Maar er is meer. Een hoop meer. De tijdsdruk (het pakket moest op tijd klaar zijn om Eurocommissaris Olli Rehn vrijdag nog per brief gehoorzaam te kunnen melden, dat men er conform de Brusselse eisen vóór 30 april uitgekomen was) vereiste bovendien, dat het een akkoord op hoofdlijnen zou worden. Dat is een heel gevaarlijke exercitie, tenzij je het beschouwt als slechts een schaamlap om de Brusselse Eurocraten rustig te houden.

Wat het natuurlijk ook alleen zijn kan, aangezien het kabinet het in de komende maanden in samenspraak met de Kunduz-roedel zal moeten gaan uitwerken. Een recept voor ellende, en dat allemaal in de aanloop naar de parlementsverkiezingen op 12 september. Ergens deze zomer, maar uiterlijk in augustus, gaat die samenwerking klappen. Maar de beeldvorming voor de verkiezingen zal in deze zomermaanden worden bepaald.

Jolande Sap schijnt dat beter te beseffen dan haar nieuwe partners, getuige haar uitspraken dat zij het akkoord niet in de verkiezingen zal verdedigen, en bovendien de optie openhoudt, te zullen proberen het na gunstig verlopen verkiezingen open te breken teneinde er gunstiger voorwaarden uit te slepen. Daarmee is het akkoord scheurpapier, zoals de heren Samsom en Roemer ook fijntjes benadrukten in het Kamerdebat donderdagavond.

Nu was de positie van Jolande Sap als partijleider bijzonder precair geworden. In de peilingen stond GroenLinks zondag nog op 5 zetels, niet alleen een halvering, maar ook een zetel minder dan in 2006. De Kunduz-excercitie in januari 2011 wordt haar in eigen kring nog steeds bijzonder kwalijk genomen, en met een verkiezingscongres eind juni in het vooruitzicht had zij zeer dringend een succes nodig. Dat zij zich anders in het wespennest begeven had waarin ze nu zo zelfingenomen rondwentelt is niet voorstelbaar. Zowel politiek als electoraal is GL de bijwagen van de PvdA, zoals de afgelopen twintig jaar bij elke parlementaire verkiezing opnieuw bleek. Sap is geen Halsema. De onafhankelijke opstelling die we nu zien kan alleen maar slecht aflopen op 12 september. "Maar zover zijn we nog niet" - moet zij gedacht hebben.

De derde factor die voor Samsom  zwaar gewogen moet hebben, is de dreiging in zijn rug van de SP. De partij van Roemer dreigt al maanden de PvdA boven het hoofd te groeien. Dat de SP in de peilingen groter is, is nooit eerder daadwerkelijk een probleem geworden, maar de ontmanteling van de FNV, alsmede de infiltratie van SP'ers in de VARA ondergraven de fundamenten die de PvdA lang schraagden. Deelname aan de Spielerei van de Kunduz-club had het electoraat als keus slechts de SP als onafhankelijke grote linkse partij gelaten.

Dat kan de PvdA zich beslist niet veroorloven, aangezien haar geloofwaardigheid sterk leunt op het beeld van een positie als leidende linkse partij. Bij vrijwel iedere Kamerverkiezing zien we om die reden dat de kiezers, na maanden en soms jaren een andere voorkeur te hebben uitgesproken in allerhande peilingen, in arren moede terugvloeien naar de PvdA. Op de dag dat die beweging stopt, is de PvdA politiek dood, en kan worden opgeheven.

Om vergelijkbare redenen als hierboven gegeven, was het de Amsterdamse wethouder Asscher onmogelijk om negatief te doen over het in Den Haag bereikte akkoord tussen kabinet en Kunduz-roedel. Ook in Amsterdam namelijk heeft deze landelijke gelegenheidscoalitie een nipte meerderheid in de gemeenteraad. Syp Wynia, commentator van Elsevier, onderstreepte gisteravond op Twitter nog eens, dat de PvdA zich niet kan veroorloven om in de hoofdstad buitenspel te worden gezet. Asscher drukte zich in eerste instantie diplomatiek uit, maar daarna hebben de media zijn uitspraken naar vermogen opgerekt.

Alles, om Samsom in te wrijven, dat hij zo een mooie gelegenheid voorbij had laten gaan. Het is een beeld dat door de media is gecreëerd, en van een stompzinnige kortzichtigheid. Deelname aan de Kunduz-club was voor de PvdA politieke zelfmoord, en Samsom heeft het op tijd beseft. Natuurlijk waren de offciële argumenten die hij gebruikte armoedig, armetierig zelfs. Hij had zowel letterlijk als figuurlijk geen alternatief.

Waarvan we hier getuige zijn, is het verschil tussen tactiek en strategie. De strategie van Sap heeft gefaald, en ze moet nu via tactische wendingen proberen het vege lijf van haar partij te redden. Maar er is een heel grote kans dat deze zomer de onvermijdelijk groeiende kloof tussen GL en de rest van de Kunduz-club haar politieke graf zal worden. Samsom daarentegen heeft een gevaarlijke tactische valkuil vermeden, en heeft zijn strategische kansen op een goed resultaat op 12 september in eigen hand gehouden.

Als de PvdA onderdeel geworden was van de Kunduz-roedel, had niets haar kunnen redden van een nederlaag tegen de SP in september. De aanwakkerende storm van de recessie, de eurocrisis en de politieke tweespalt binnen de EU die daarvan het gevolg zal zijn, staan daar voor garant.