Sid Lukkassen: De schaduw van de globalisering strekt zich uit over de middenklasse

Jesse Klaver (GL), Lodewijk Asscher (PvdA) en Lilian Marijnissen (SP) hielden onlangs een bijeenkomst om samen op te trekken tegen het kabinet. Zij zien het kabinet (bestaande uit VVD, CDA, D66 en CU) als zéér rechts, terwijl anderen – zoals FvD en PVV – het kabinet juist veel te links vinden. Hoe kan dit? Het antwoord ligt in het lot van de middenklasse: die is gespleten in twee perspectieven waaruit het kabinet beoordeeld wordt.

Er is een nieuwe status quo gevestigd die een linkse cultuurpolitiek (voortdurend gedram over vrouwenquota, slavenhandel en over ‘hoe de geschiedenis herdacht moet worden’) verbindt aan een economisch beleid dat de belangen van multinationals maximaliseert. Zoals al sinds het ‘kwartje van Kok’ gangbaar is, zijn de lastenverzwaringen die bedoeld waren om de overheidsfinanciën door de economische crisis te loodsen permanent gemaakt. Hoewel een meerderheid van de bevolking minder immigratie en méér integratie wil, werd dit nooit beleid. Wel stegen onder het ‘liberale’ bewind van Rutte de vaste lasten en ook de regeldruk. Grote bedrijven ontvangen subsidies om te verduurzamen: kapitalisme met staatssteun – zie het ‘topsectoren’-beleid.

Wat we ook doen, we moeten de waan van de dag overstijgen en tot een analyse komen die blijvend houvast biedt. Geen politieke propaganda maar de waarheid raken in de kern. Bovenstaande alinea maakt al duidelijk waarom links niet in staat is om één blok te vormen, zelfs al denken zij nu van wel. Niet alle lagen van de samenleving profiteren gelijkelijk van de nieuwe status quo. Linkse cultuurpolitiek wordt gebruikt om een economisch beleid te verankeren dat vooral de winnaars van de globalisering helpt. Dit hangt samen met de macht om concentratie te organiseren.

Door zich bijvoorbeeld met de afschaffing van Zwarte Piet en de paniek rond het klimaat te afficheren, haken linkse partijen hun karretje achter mediahypes: dit levert politieke aandacht op. Maar het feit dat het leven duurder wordt voor Jan modaal en dat het alsmaar moeilijker is om te stijgen op de sociale ladder of een betaalbaar huurhuis te vinden, drijft steeds verder uit beeld. De schaduw van de globalisering hangt boven de middenklasse.

https://twitter.com/nikolaedelszte1/status/1235103709694234625?s=21

Eén vraag uit het publiek volstond om het probleem van de linkse alliantie bloot te leggen. Nikola Edelsztejn merkte op dat GL en PvdA de EU bewieroken terwijl de SP juist een EU-sceptische partij is. Ligt het niet meer voor de hand dat de SP samenwerkt met FvD? Vervolgens horen we hoe ‘sociaal Nederland’ een inhoudelijke vragensteller uitlacht. De gemaakte lachjes en giebeltjes moeten een politieke doodsangst verbergen. Namelijk de angst om geen volkse oppositiepartij meer te zijn, zoals Jan Marijnissen wél volks was.

Als scholier keek ik de debatten met Jan Marijnissen. Niet omdat ik het met hem eens was, maar hij kwam doorleefd over en stond ergens voor. Nu betrap ik mezelf erop dat ik wil dat hij terugkeert. Het links van vandaag staat niet voor de sociale stijgingskansen van werkende mensen maar enkel voor identiteitspolitiek, morele verontwaardiging en idealen die anderen moeten betalen. Sowieso horen GroenLinks en PvdA bij de status quo omdat zij de SP-motie tegen het kabinet verwierpen. Dat ze nu samen op het podium staan is nogal hypocriet.

Deze partijen praten over ‘inclusie’ maar de werkplaats zelf is uit het zicht verdwenen. In Brussel staat de wijk Matonge bekend als ‘klein Zaïre’. De Afrikanen die hier wonen verkopen hun woningen voor veel geld aan vastgoedmanagers. Het opknapwerk wordt gedaan door Vlaamse arbeiders: zij schrikken van deze enclave en stemmen Vlaams Belang. Jan Marijnissen had nog voeling met dit type arbeiders: wie vandaag iets opmerkt is ‘racist’.

Het bovenstaande snijdt hout als we het lot van de middenklasse bestuderen. Die ligt vandaag uiteen in twee delen: het traditionele deel (ambachtslieden en mensen met een eigen bedrijfje of lapje grond) en het progressieve deel (klerken oftewel ‘administrators’ in quasi-publieke instituties). Het traditionele deel is geworteld in de private economie terwijl het progressieve deel innig is verstrengeld met universiteiten, media, NGO’s en de overheidsbureaucratie. Denk aan hipsters die zich even in New York wanen als zij koffiedrinken in de Starbucks, en eigenlijk ook aan D66 dat van Nederland het liefst één groot New York maakt.

Neem bij de traditionele middenklasse de eigenaar van een klein restaurant in gedachten. Dichtbij huis, het eten is er zeer betaalbaar en van hoge kwaliteit – de eigenaar herkent zijn gasten en verwelkomt hen persoonlijk. Vaak speelt er een verborgen generatieconflict: de kleine middenstander spaart zijn hele leven om zijn kinderen naar de universiteit te kunnen sturen. In ruil voor sociale stijgingskansen worden die kinderen daar geherprogrammeerd tot linkse bourgeoisie, tot klerken. Zo herkrijgt het woord ‘klerk’ de oorspronkelijke betekenis: zoals de clerici vroeger de schaapjes bij de moederkerk hielden, zou houden de symboolanalisten de stemmers binnen het deugsysteem. Hoe het Westen er in de toekomst uitziet, zal worden bepaald door de strijd tussen deze twee middenklassen.

Dit verschil werd duidelijk tijdens een gesprek met iemand die zichzelf omschrijft als ‘rechtse duurzaamheidsconsultant’. Onder het mom: “Links praat over duurzaamheid – rechts voert het uit.” Maar hierbij borrelde het beeld op van gesubsidieerde duurzaamheidshuizen waar de lucht kurkdroog is en de isolatie voor suizende hoofdpijn zorgt. De duurzaamheidsconsultant bekritiseerde de vakbonden. Ook FNV zou willen dat de economie verduurzaamt en dat kolencentrales moeten sluiten, maar wil tegelijk dat er iets geregeld wordt voor de honderden werkers die op straat komen. Volgens de duurzaamheidsconsultant helpt de groene techniek het technisch personeel spoedig aan een nieuwe baan.

Hierbij zijn vraagtekens te plaatsen. Veel overheidsdiensten werken nog met software uit de jaren ‘90 (zie dit artikel over de politie). In de loop der jaren raakte alles vergroeid dus als er nieuwe programma’s worden geïnstalleerd loopt alles vast. Bijbehorend werk is vooral routinematig en weinig innovatief. Is dit bij kolencentrales wezenlijk anders? Je ziet het ook in België op de beeldschermen van sommige tramlijnen. Daar staat dan dagen aaneen ruis op – van die zwart-wit sneeuwstormen zoals vroeger bij je oma op TV. De mensen hierachter zijn nu plots om te scholen tot Javascript ingenieurs?

Hier zien we hoe de belangen van de linkse bourgeoisie anders zijn dan van ‘oud links’: dit is tegelijk de spagaat van FNV. Oud links werkt nog met handmatige beroepen en de linkse bourgeoisie bestaat uit symboolanalisten – dit zijn kinderen van de digitale revolutie.

Het begrip ‘symboolanalist’ werd gebruikt door de Amerikaanse historicus Christopher Lasch. Hij legde uit dat de nieuwe economie meer draait om communicatie, branding en public affairs dan om tastbare productie. De nieuwe middenklasse spiegelt dit af. Een contactpersoon beschreef hoe een professor in de innovatiekunde een lezing gaf over het verduurzamen van steden. Dat ging uitsluitend over verbindingen tussen universiteiten: de monteurs en MBO’ers die de warmtepompen moeten installeren werden niet genoemd.

Als tegenhanger van het linkse blok staat er nu een jonge generatie conservatieven op. Zij staan sceptisch tegenover de ‘bevrijding’ die links predikt en benadrukken familiewaarden, patriottisme en tradities. Meer dan de conservatieven van de oude stempel hebben zij voeling met de krimpende sociale mobiliteit en het onderliggende klassenconflict. Sommigen noemen zichzelf ‘libertair’: dit betekent dat je het linkse deugen afwijst maar wel kunt leven met hoe het seksleven werkt in een kosmopolitische metropool, inclusief hookups en Tinder.

Veel jonge conservatieven willen simpelweg een warm en overzichtelijk gezinsleven zoals onze ouders dat ook hadden. Maar de relatiemarkt bevordert dit niet – integendeel! Hier kleeft een economische component aan: een huis kopen om een gezin te stichten is vandaag onbetaalbaar. Klaver, Asscher en Marijnissen zullen categorisch ontkennen dat de woningprijzen met massa-immigratie samenhangen. En áls ze al toegeven dat er massa-immigratie gaande is, dan zullen ze dit toeschrijven aan de uitwerking van het ‘roofzuchtige Westerse kapitalisme’ op de Derde Wereld. Maar ondertussen verplaatst het kortzichtige establishment de productieve industrieën van Europa naar Azië. Dit is slecht voor een diep verankerde binnenlandse welvaart én voor de economische veiligheid van Europa tegenover de Chinese handelspolitiek. Mensen die hun hele leven woningruimte zullen huren kunnen nu aan de slag in de ‘gig economy’ die aaneenhangt van tijdelijk werk zoals rijden voor Uber.

Dit huren wordt versterkt door de grootstedelijke aanzuigkracht. Zoveel jonge en naïeve mensen raken begeesterd door het beeld dat je per se moet verhuizen naar een grote stad om daar een leven van persoonlijke schepping te leiden. En dat dan de deuren naar de top voor je opengaan en dat wie dit niet doet, in de vergetelheid zal wegvallen. Zo belanden deze mensen in kleine appartementjes waar ze hun twintiger en dertiger jaren besteden aan drank en dating apps. Uiteindelijk voelen ze hoe leeg de zelfstandigheid is die initieel het selling point was. Voor dit menstype is het niet langer duidelijk wat het nu zo mooi maakt om mens te zijn. Gestaag zullen ze hun zelfbeschikking overdragen aan steeds slimmere machines.

Ja, ‘kiezen voor vrijheid’ omsluit óók de mogelijkheid om te leven puur voor je eigen genot zonder kinderen na te laten. Ook dát hoort bij het ‘Vrije Westen’. Maar als genoeg mensen die keuze maken op een individueel niveau, dan wordt het een keuze op collectief niveau. Dan kiest het ‘Vrije Westen’ ervoor om zelfmoord te plegen.

Neem nu een islamitische jongeman die zelf op Tinder zit en die tegelijk zijn zus een hoer noemt als zij deze app ook gebruikt. Wie oppervlakkig oordeelt zal zeggen: “Dit laat zien hoe sterk het Westen is – de moslim weet dat de Westerse dynamische leefstijl zijn cultuur totaal kan transformeren en hierom reageert hij agressief.” Maar het is juist omgekeerd: alle dynamiek reduceert Westerlingen tot losse atomen en de lijm daartussen verdampt. Waar de in-tradities-gewortelde middenklasse wegvalt, gaat die sociale ontbinding alsmaar sneller.

De strijd tussen de twee middenklassen is een strijd om de sociale basis van de democratie. Als er geen sterke onafhankelijke middenklasse overblijft die buiten de controle staat van de grote instituties – of dat nu techreuzen zijn of overheidsbureaucratieën – dan verliest de mensheid zijn zelfbeschikking aan de technologie. Het is zoals de liberale filosoof John Stuart Mill betoogde: een onafhankelijke middenklasse met eigen bezit is de énige kracht die een uitdijende centralisatie kan beknotten. Dit brengt ons terug bij de machtshonger van de EU, die voor stemmers van de SP, PvdA en GroenLinks totaal anders uitwerkt.

Waar de traditionele middenklasse wegvalt is het onvermijdbaar dat we belanden in een situatie zonder sociale stijgingskansen: feodaal maar dan met betere reclame en PR. De hele maatschappij glijdt de helling af van de linkse identiteitspolitiek – het enige weerwerk komt van mensen die hardop realistische tegenargumenten aandragen. Wie deze nobele taak op zich neemt stelt zich daarmee echter kwetsbaar op. Economische vastigheid is ver te zoeken en de weg van de minste weerstand is snel gekozen...