Recensie: 'De nieuwe democratie: Naar andere vormen van politiek' van socioloog Willem Schinkel

Pure brandstof voor de betweters ter linker- en rechterzijde.

Auteur: Willem Schinkel, De Bezige Bij, ISBN: 9789023471820

De socioloog Schinkel was al een paar jaar bezig zijn lens scherp te stellen op het Nederland in de eenentwintigste eeuw. In het hier liggende boek analyseert hij 's lands problemen maar voorziet ook in antwoorden. De analytische kracht van het werk is pure brandstof voor de betweters ter linker- en rechterzijde. Dachten we al met een geriatrisch landsbestuur te maken te hebben, Schinkel benoemt het. Had men al het gevoel dat er veelal controle omwille van de controle plaatsvindt, Schinkel leidt ons nog eens hoogstpersoonlijk de OV-poortjes door en wijst op de camera's erboven. Mochten historici zich afvragen waar de mens als versnipperde identiteit gebleven is nadat de situationisten aan de Parijse koffie gingen, Schinkel heeft een lijmpistool.

Het is altijd hoopgevend als een auteur zich breed maakt voor 's lands wijdte. Dat hij het voortbestaan van het Nederland zoals wij dit hebben gekend zonder veel tranen vaarwel zegt, is simpelweg realistisch. Jammer genoeg is zijn relaas op belangrijke plaatsen niet sluitend.

De gebroken ruiten in zijn theoriegebouw zijn door hemzelf ingegooid. De consistentie met de roep om onderlinge culturele gelijkwaardigheid van burgers, is een beetje ongeloofwaardig. Opnieuw zet een wetenschapper de voordeur wagenwijd los, daalt af uit de toren maar blijft toch ergens op de derde etage rondhangen. Hij kan het primaat van de wetenschap niet loslaten en wil, zoals de Marxisten voor hem, de wetenschap als advocaat. De menswetenschappen helaas, want nog kneedbaarder dan economie. Liefhebbers van professorsjargon komen ruimschoots aan hun trekken.

Dat Schinkel problemen onomwonden maatschappelijke tekortkomingen benoemt is op het eerste gezicht fraai, maar blijkt een napoleontische tactiek. Na het feest van herkenning zal de lezer zich ingesloten zien door denkbeelden die sterk geworteld zijn in de twintigste eeuw, dat museum in de tijd. Allereerst is Schinkel's pleidooi voor een kritische vorm van nationalisme en nieuwe inblazing van het 'cultureel imperialisme' van Jaques de Kadt. Ten tweede blijkt onze man op de derde verdieping niet te ontkomen aan 'proletenvrees'. Zijn gebrek aan sympathie met 'de PVV-er' laait op uit de kwalificaties die hij geeft als: 'puberale leegte', 'leugenachtig' en 'hormonaal'. Met dit laatste snijdt hij weer, maar nu onbedoeld, hout. Het adjectief 'Hormonaal' is zeer zeker van toepassing op de reacties ter rechterzijde. Het is zelfs een wezenskenmerk van een belevingswereld die weigert uit te gaan van abstracties als: 'gelijkheid' 'rechtvaardigheid' en 'solidariteit' omdat 'het moet'. Elementair is dan de instinctieve afkeer van die maakbare wereld met alle beloftes die uit zullen komen als we 'maar niet racistisch doen'. De conservatief Oswald Spengler heeft al eens uiteengezet dat als geld maximaal is geconcentreerd en alle mooie verhalen leugens blijken te zijn, de wet van het bloed in de plaats van het recht treedt. Dit is in het geval van Spengler geen wensdroom zoals bij revolutionairen van alle slag, maar een verdrietig historisch gegeven, zoals bomen die verdorren en vulkanen die spuwen.

De miskenning van andermans weerstand tegen al te fraai verwoordde progressieve bedenksels, doet onrecht aan het materiaal van Schinkel, maar past helaas wel in het laboratorium op de derde verdieping. De dreigingen uit het oosten laat de auteur daarentegen ongemoeid. Hij gaat hier m.i. zelfs mijlen te ver, met name op pagina 260. Hier staat letterlijk dat het Islam-terrorisme 'regionaal en nationaal begrensd'. Hier zijn in ieder geval te weinig 'hormonen' aan het werk. Er is kennelijk, zoals bij een gecastreerde kater, nauwelijks identificatie met het territorium. Indringers ziet Schinkel aan voor pluimage en niet meer dan dat. De werkelijkheid is anders. Verwoestende vliegtuigen boven New York werden gestuurd door mensen in een ander werelddeel. Een leuke tekening in Denemarken zorgde ervoor duizenden kilometers verderop een pop en een vlag in vlammen. Vanuit de menswetenschappen kun je heel wat aantonen. Vanaf de marmeren trappen van de menselijke ontwikkeling wordt het volk voorzien van appels en peren. Dat het werk van Willem Schinkel een bijdrage wil leveren aan de gang der beschaving is boven twijfel verheven. Zijn werk natuurlijk niet. Het verdient kritische lezing.