Radicale denkbeelden en geweld: verdient iedere mening respect?

In Nederland geldt vrijheid van meningsuiting, wat betekent dat u in essentie kunt uitdrukken zoals u dat wenst en dat niemand u vanwege uw uitdrukking mag schaden, tenminste niet fysiek. Wel kan iemand u van repliek dienen wanneer uw mening implicaties heeft die door uw gesprekspartner worden verworpen. In een polariserend politiek debat, waarbij groepen tegenover elkaar staan, verdwijnt ondertussen het respect voor andermans mening gestaag. Is dit problematisch?

Om die vraag te beantwoorden zullen we eerst moeten vaststellen wat een mening precies is. Een mening is iemands subjectieve houding tegenover iets. Dat iets kan een mens zijn, een groep, een gebeurtenis, een systeem, een product en ga zo maar door. U kunt namelijk van alles wel iets vinden. Uw houding tegenover dit stukje tekst kan bijvoorbeeld nu al positief of negatief zijn, terwijl argumenten nog niet zijn behandeld. Dat is op zich geen probleem, want een mening is slechts een subjectieve houding. Respect als concept is ook een subjectieve houding, namelijk een positieve evaluatie van iemands gedrag of denkbeelden. Per definitie meningen respecteren is een onhandige keuze in het debat.

Waarom? Wel een antwoord is eigenlijk vrij eenvoudig te formuleren. Om die vraag te beantwoorden maak ik gebruik van een hyperbool. Dat is een voorbeeld, die het punt dat ik wil maken uitvergroot tot in het extreme. Dit maakt het eenvoudiger om te begrijpen waarom niet iedere mening of attitude respect verdient. Stel u eens voor dat misdadigers, die vrouwen verkrachten een negatieve attitude hebben tegenover mensen van het vrouwelijke geslacht. Uiteindelijk is hun gedrag strafbaar, maar hun denkbeelden zijn dit niet. Maar toch zijn die denkbeelden van essentieel belang voor het gedrag van mensen. Stel dat een misdadiger vindt dat 'vrouwen hoeren zijn, die verkracht mogen worden'. Een bijzonder abjecte mening! Verdient deze mening respect?

Dit extreme voorbeeld vertaalt zich echter eenvoudig naar tal van andere situaties. Denk bijvoorbeeld aan een mening die ertoe bijdraagt dat een sociale situatie ontstaat waardoor mensen gewond raken. Bijvoorbeeld: 'alle vreemdelingen zijn welkom in Nederland'. Moet u daar respect voor hebben? Ik kan u vertellen dat ik geen respect heb voor een dergelijke mening, simpelweg omdat er wordt gesproken over 'alle vreemdelingen' en we op dit moment in Europa aan den lijve kunnen ondervinden wat er gebeurt als je de touwtjes niet strak in handen houdt.

Deze mening heeft een directe relatie met het beleid van de politiek en dus ook met het sociale gebeuren hier in Europa. Ook Zuid-Afrika laat zien waar het hebben van moorddadige denkbeelden kan leiden tot racisme en geweld. Zie bijvoorbeeld de onderstaande video waarin ex-President Jacob Zuma oproept om 'blanke boeren met een machinegeweer neer te schieten'. Een wip-wap-effect van het verleden waarin zwarten tot slaaf werden gemaakt? Ook de slavernij kan uiteindelijk worden teruggebracht tot denkbeelden van 'superioriteit' en een onderscheid tussen wat wél 'mensen' zijn en wie niet.

https://www.youtube.com/watch?v=Cb3MLHblnbQ

Verdient deze mening respect?

Bovenstaande mening, wanneer deze zich vestigt in de attitudes van het electoraat, kan leiden tot meer geweld in Zuid-Afrika. Er bestaat in een democratie nu eenmaal een relatie tussen denkbeelden van kiezers en het gebeuren in een land. Dat kan niet worden ontkend. Sommige meningen verdienen dus geen respect, denk bijvoorbeeld aan attitudes tegenover joden die ertoe leiden dat deze mensen worden vervolgt. Of denk aan racistische denkbeelden tegenover zwarten. Maar ook racisme tegen blanken, albafobie, zijn verwerpelijke denkbeelden. En om dan even politiek correct af te sluiten, ook haat tegenover moslims als groep is verwerpelijk. Respect hebben voor elkaar is een essentiële voorwaarde voor een gelijkwaardig debat, maar respect voor elke mening is belachelijk.