Poetins daden zijn niet te verdedigen
De politiek van het regime-Poetin jegens Oekraïne kan in sommige westerse kringen op verrassend veel bijval rekenen. De argumenten die dan worden gebruikt zijn goeddeels terug te vinden in de open brief die 200 Duitse intellectuelen onlangs hebben gepubliceerd (Neue Reinische Zeitung 28 maart, Volkskrant 26 april). Gerenommeerde Duitsers als de oud-kanseliers Schröder en Schmidt hebben daar op lijkende geluiden laten horen. Het is interessant om de aangevoerde argumenten te analyseren en van een weerwoord te voorzien.
Het eerste aangevoerde argument behelst dat de Sovjet-Unie enorme offers heeft gebracht om het nazisme te verslaan en toch bereid was om de Duitse hereniging te steunen. Naar wordt beweerd heeft president Bush sr. toegezegd dat de NAVO niet zou uitbreiden naar voormalige Warschaupactlanden. Desondanks is die uitbreiding er wel gekomen, hetgeen woordbreuk zou zijn. De schrijvers stellen dat dit argument de basis is voor hun oordeel over de gebeurtenissen in Oekraïne.
Niemand ontkent dat de Sovjet-Unie tijdens de oorlog vreselijk heeft geleden. Dat kan echter geen enkele rechtvaardiging zijn om 70 jaar later agressie te plegen jegens buurlanden. We moeten niet vergeten dat die Sovjet-Unie aan het begin van de oorlog zich even agressief opstelde als Duitsland. Beide landen vielen samen Polen aan, en de Sovjet-Unie bezette een derde deel van dat land (later in de oorlog stopten de Russen hun opmars richting Duitsland totdat de Poolse opstandelingen in Warschau waren afgeslacht). Finland werd aangevallen en deels bezet, en de Baltische staten werden door een invasie geheel ingelijfd. In Europa bestonden twee grote dictaturen; die van de nazis en die van de sovjets.
De laatste bleef na de oorlog bestaan. De Oost-Europese landen werden tot vazalstaten gemaakt, waar tegenspraak wreed werd onderdrukt. Dát was het Warschaupact, volgens de schrijvers door de Russen zo grootmoedig ontbonden. De waarheid is dat geen van die staten, toen ze eenmaal vrij waren om zelf te beslissen, bereid was om deel te blijven uitmaken van dat bondgenootschap. Wel wilden veel van deze landen toetreden tot de NAVO. Waar halen de schrijvers het lef vandaan om dat recht te ontzeggen aan onafhankelijke staten? Het is belachelijk om zon stelling te baseren op een vage uitspraak van de toenmalige president van de VS. Als de Sovjet-Unie hier een belangrijk punt van had gemaakt, dan zouden er formeel bekrachtigde afspraken moeten zijn verlangd. Van woordbreuk is geen enkele sprake.
Door de Krim over te nemen heeft Rusland wél duidelijk woordbreuk gepleegd. In het Memorandum van Budapest uit 1994 verklaren de regeringen van Rusland, de VS en het Verenigd Koninkrijk dat zij de bestaande grenzen van Oekraïne zullen respecteren, en niet zullen dreigen met geweld tegen de territoriale eenheid en politieke onafhankelijkheid van Oekraïne. Dat deden zij in ruil voor de belofte van Oekraïne om afstand te doen van haar nucleaire wapens. In strijd met deze formele afspraak deed Rusland in de Krim het zelfde als de Sovjet-Unie in 1940 deed met de Baltische staten.
Even zeer in strijd met het Memorandum is het feit dat de Russische Federatieraad aan Poetin het recht heeft gegeven om Oekraïne binnen te vallen als hij vindt dat de etnische Russen daar worden bedreigd. Bovendien is dit volkenrechtelijk een buitensporig besluit, alsof een land zichzelf het recht kan geven om andere landen binnen te vallen.
Een ander argument van de briefschrijvers is de bedreiging die de geweldenaars van Maidan vormden voor de Russische Zwarte Zee-vloot. Waar halen ze het vandaan? De wijze waarop de demonstranten in Kiev worden weggezet is interessanter dan die zogenaamde bedreiging (te dwaas om op in te gaan). Nadat de oproerpolitie eind november de eerste demonstraties gewelddadig uiteensloeg, kwamen op 1 december honderdduizenden demonstranten op de been en werd het stadhuis van Kiev aan het Maidanplein bezet. Het plein werd een centrum van verzet tegen de regering Janoekovitsj. Toen de demonstranten op 16 februari een gebaar maakten door het stadhuis te ontruimen, werd dat door Janoekovitsj beantwoord met een bloedige poging het plein te ontruimen. In de dagen daarna vielen zon honderd doden, vooral onder de betogers. Dit leidde tot het besluit van het parlement om Janoekovitsj af te zetten. De president had nog maar weinig aanhang. Zijn regime was ook voor Oekraïense begrippen extreem corrupt, het bloedvergieten was de druppel. Het is schandelijk om het waardig en dapper gevoerde protest weg te zetten alsof sprake was van een bende vandalen. Ja, extreemrechtse groepen speelden een belangrijke rol bij het verdedigen van het plein. Een meerderheid vormden zij echter nooit, en in de interim-regering na de val van Janoekovitsj is hun rol beperkt gebleven.
Ook Helmut Schmidt heeft begrip voor de overname van de Krim door Poetin. Gerhard Schröder, de andere oud-kanselier, stelt dat de EU ongevoelig was voor de Russische belangen door Oekraïne te dwingen een keuze te maken voor Rusland dan wel de EU. Dat is een merkwaardige stelling, aangezien het juist Poetin is die Oekraine wil dwingen te kiezen voor Rusland, en tegen samenwerking met de EU. Poetin zet het land onder druk door gunstige gastarieven te bieden onder de voorwaarde dat Oekraine afziet van een betere samenwerking met de EU. De EU wil samenwerking, maar stelt absoluut niet dat Oekraïne niet met Rusland mag samenwerken. Schröder vergelijkt de overname van de Krim met de interventie van de NAVO in Kosovo in 1999. De verschillen tussen wat er in Kosovo aan de hand was en wat op de Krim zijn zo groot, dat het absurd is om zelfs maar te suggereren dat dit een rechtvaardiging voor de overname van de Krim kan zijn. In Kosovo hadden de Serviërs de autonome status van de deelrepubliek, voor 85% bewoond door etnische Albanezen, afgenomen, en toen daartegen steeds meer verzet rees, begonnen zij een politiek van etnische zuivering. Die ging gepaard met schendingen van de mensenrechten op zeer grote schaal. De actie van de NAVO was moreel en humanitair goed te rechtvaardigen. Kosovo werd niet ingelijfd door een NAVO-lid. Kortom, de vergelijking met de Krim gaat geheel mank.
De fans van Poetin geven vaak af op de omwenteling in Kiev die gewelddadig en illegaal zou zijn. Zoals wij net betoogden was daar sprake van een vanuit het volk gedragen beweging. In het oosten ging het heel anders. Daar is steeds het zelfde patroon te zien. Gemaskerde en zwaar bewapende mannen dringen overheidsgebouwen binnen, tegenstanders worden geïntimideerd en in elkaar geslagen.
De demonstratie in Donetsk op 28 april geeft een goed beeld van wat er werkelijk aan de hand is, zoals blijkt uit beelden en verklaringen van de aanwezige pers. Te zien is hoe een paar duizend vreedzame demonstranten een tamelijk vrolijke mars houden om te laten weten dat ze voor een verenigde Oekraïne zijn. Plotseling worden zij aangevallen door een ongure bende van gemaskerde en met knuppels bewapende mannen die flink beginnen in te slaan op de weerloze demonstranten. De Russische TV, die wordt beheerst door de regering en een continue stroom van leugens verspreidt, berichtte hierover dat pro-Russen werden aangevallen. Hoe belangrijk een onafhankelijke pers is, wordt in deze crisis eens te meer duidelijk.
Het argument dat rekening moet worden gehouden met de wil van de bevolking klinkt redelijk, maar de separatisten misbruiken dat door eenzijdig hun wil op te leggen zonder zelfs maar een poging tot een fatsoenlijk politiek proces te ondernemen. Van belang hierbij is te weten dat op 1 december 1991 in Oekraïne een referendum werd gehouden over de onafhankelijkheid: een meerderheid van 92% stemde voor, bij een opkomst van 84%. Zelfs op de Krim stemde 54% voor, maar de opkomst was daar slechts 60%. In de Oost-Oekraïense regios was een grote meerderheid voor de onafhankelijke Oekraïne, ook als rekening wordt gehouden met de opkomst.
De briefschrijvers moeten zich afvragen wie de échte verdedigers van de vrijheid in Europa zijn. Wat zou er zijn gebeurd als die de Sovjet-Unie na WO2 niets in de weg hadden gelegd? Deze vraag stellen zij niet, in plaats daarvan dwepen zij met de Russische opofferingen in de strijd tegen de nazis. Oekraïne mag van deze intellectuelen slachtoffer worden van agressie omdat zij zich schamen voor de Duitse rol in de oorlog.
Na de val van de Sovjet-Unie was er hoop dat Rusland zich tot een volwaardige democratie zou ontwikkelen. Zoals het er nu voorstaat is er de facto sprake van een dictatuur met wat kleine cosmetische vrijheden onder de grote leider Poetin. Een leider die bereid blijkt te zijn om militaire middelen in te zetten zonder dat daarvoor enige morele rechtvaardiging bestaat.
In onderdanige bewoordingen spreken de schrijvers de hoop uit dat Poetin ook een volgende termijn als president krijgt (dat zou feitelijk zijn vijfde zijn). Hoe dappere oppositieleiders als Navalny of Kasparov daarover denken laten ze wijselijk buiten beschouwing.
Uit de Duitse reacties die wij noemden spreekt onmiskenbaar een neiging tot onderwerping aan militant expansionisme. Wij vragen deze Duitsers om meer respect te hebben voor de erfenis van degenen die hebben gestreden voor de vrijheid in hun eigen land en in de andere landen van Europa.
Lees ook