'Overheden moeten stoppen met de prijs van medicijnen te bepalen'

Aanstaande 10 en 11 mei organiseert de World Health Organization (WHO) een ‘Fair Pricing Forum’ in Amsterdam. Er worden strategieën besproken die kunnen leiden tot een ‘eerlijker’ prijs voor medicijnen, om zo de toegankelijkheid van medicijnen te vergroten zonder investeringen in innovatie een halt toe te brengen. Het ligt voor de hand dat prijszetting door overheden één van de scenario’s is. En dat is een uitermate slecht idee.

Een voorbeeld van prijszetting in de zorg door de Nederlandse overheid, is te vinden in het mandaat van de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa). De invulling én de prijs van de zorg wordt vanuit de Wet langdurige zorg (Wlz) in sterke mate en vrij gedetailleerd bepaald door de NZa. Aan de ene kant vereist de NZa een hoge kwaliteit en aan de andere kant wil de NZa de prijs zo veel mogelijk drukken om zo de totale publieke uitgaven voor gezondheidszorg te beperken. Jaarlijks worden de tarieven opnieuw bepaald, wat bureaucratie en onzekerheid voor zorgaanbieders in de hand werkt. Dat dit in de praktijk problemen geeft mag niet verbazen. Het probleem van een zorgvrager is in de praktijk vaak lastiger op te lossen dan in de behandelomschrijving van een bureauambtenaar suggereert. Lang niet alle verzorgingstehuizen zijn in staat om binnen de kaders van het ‘one size fits all’ beleid van de NZa een aanbod neer te zetten dat voldoet aan de behoeften en verwachtingen van hun zorgvragers en tegelijkertijd het personeel niet overbelast.

Net zo min als het bepalen van de prijs door de NZa er in slaagt om zowel goede als betaalbare zorg te garanderen, is het een goed idee om overheden ‘eerlijke’ prijzen voor medicijnen te laten vaststellen. Door een prijs te fixeren, zal de kwaliteit (het enige waar de farmaceut dan nog aan kan sleutelen) onder druk komen te staan. Ook kan het verschraling van het aanbod en monopolievorming in de hand werken, omdat het niet aantrekkelijk is voor marktpartijen om toe te treden in een markt waarin een investering niet lonend is. Het zou daarnaast voorbij gaan aan de voornoemde issues (vergrijzing en specialistische oplossingen voor zeldzame zorgvragen).

De huidige situatie in Venezuela zou iedereen eraan moeten herinneren hoe het extreem mis kan gaan als de overheid de prijzen van goederen en diensten bepaalt. Producenten zien niet langer brood in het aanbieden van hun product op de reguliere markt en er ontstaat een zwarte markt waarvan slechts enkelen kunnen profiteren. Er ontstaat schaarste waar velen onder te lijden hebben.

Om het zorgaanbod te verbeteren zouden zorgaanbieders zowel de kwaliteit als de prijs zelf moeten kunnen bepalen. Zij kunnen beter inschatten waar hun zorgvragers behoefte aan hebben dan de NZa. Het streven naar betaalbare zorg via door een overheidsorgaan bepaalde prijsstellingen ontneemt zorginstellingen de mogelijkheid om een prijs-kwaliteitverhouding te bepalen vanuit een eigen zorgvisie die aantrekkelijk is voor hun patiënten. Het enige waar de zorgaanbieder aan kan sleutelen: de eigen uitgaven. Ter vergoelijking wordt beargumenteert dat dit juist bijdraagt aan betere zorg omdat er ‘efficiencywinsten’ te behalen zijn. Die vlieger gaat echter niet op als zorginstellingen aan een gelijkblijvend of zelfs toenemend bureaucratisch eisenpakket moeten voldoen.

Bovendien zijn er goede alternatieve maatregelen te nemen die kunnen bijdragen aan relatieve afname van publieke uitgaven aan gezondheidszorg, ik noem er drie:

Ten eerste, houdt het wettelijk bepaalde basispakket zo minimaal mogelijk. Hierdoor wordt de onderhandelingspositie van zorgverzekeraars richting farmaceuten versterkt; de farmaceut kan niet langer argumenteren dat de zorgverzekeraar door wettelijke verplichting zijn product dient in te kopen. Bovendien ontstaat hierdoor meer ruimte om de premie die individuen afdragen ook op hun specifieke behoeften af te stemmen;

Ten tweede, laat zorgvragers (al dan niet via patiëntenbelangenorganisaties) en verzekeraars vrij om samen afspraken te maken over prijsplafonds: de mate waarin zorg wordt vergoed als het om dure ingrepen gaat die relatief weinig levenskwaliteit danwel levensduur toevoegen. In het Verenigd Koninkrijk, waar een dergelijk prijsplafond wordt gehanteerd, zijn de prijzen van vergelijkbare medicijnen aanmerkelijk goedkoper. In 2014 bleek al uit onderzoek van EenVandaag en de Orde van Medisch Specialisten (OMS) dat een ruime meerderheid (71%) van de bevraagde specialisten voorstander is van een prijsplafond om de zorg betaalbaar te houden;

Ten derde, stel de looptijd van patenten voor medicijnen ter discussie. De wettelijke 10 jaar patentrecht is mogelijk fors langer dan de terugverdientijd van investeringen, gezien de winstgevendheid van farmaceuten. Ook worden innovatie en concurrentie op prijs tussen farmaceuten geremd omdat alternatieven in ieder geval gedurende de looptijd van het patentrecht van de markt worden gedrukt.

De zorgmarkt heeft niet prijsbepaling door overheden maar meer afstemming van vraag en aanbod nodig.

Leendert de Rijke is actief voor de Rotterdam Students For Liberty en Consumer Choice Center.