Oorverdovend stil

Het is oorverdovend stil rond de blokkade die het Egyptische leger na de verwijdering van de democratisch gekozen president Morsi aan de grens met Gaza heeft ingesteld. Het verkeer van goederen en mensen is daardoor ernstig belemmerd, maar de Driesjes van Agt in de wereld houden nu hun muizige mondjes. Er zijn geen Joden bij betrokken, en dan is het verschijnsel Gaza en Palestina opeens een stuk minder sexy.

Het lot van de Arabieren – al die mensen van Marokko tot Jemen en Irak – onttrekt zich aan goedbedoelde maatstaven en normen wanneer Israël buiten de conflicten staat, zoals in Syrië, Egypte, Jemen, de golfstaten het geval is. Jarenlang wisten kenners te verkondigen dat het allemaal om Israël draaide.

Israël had sinds 1948 de Arabieren vernederd, en als daar een einde aan zou komen, zo luidde het verhaal, dan zouden die boze, verongelijkte Arabieren in tevreden campinggasten veranderen. Maar zo zat en zit de werkelijkheid niet in elkaar.

Het Arabische ongenoegen met Israël is niet het gevolg van de oprichting van de staat Israël. Nee, dat ongenoegen komt uit een andere bron voort: uit het onvermogen om traditionele islamitische samenlevingen te transformeren in moderne, welvarende natiestaten. Wat een handvol Joden in Israël lukte, lukt vele generaties Arabieren niet. Daar zit de pijn, niet bij de onderdrukking van Palestijnse Arabieren; die worden in de Arabische landen heel veel erger behandeld dan in hun eigen, door Israël overheerste gebieden.

De bevolking van Egypte is voor een groot deel feitelijk analfabeet. De universiteiten bieden studies waarvan het niveau ernstig onder het internationale gemiddelde blijft. De bevolkingsexplosie – sinds 1990 heeft de bevolking zich in aantal verdubbeld – heeft het arme en onderontwikkelde land geruineerd. Geen enkel regime kan het land redden.

Het Egypte van nu, met vijfentachtig miljoen mensen waarvan de allergrootste meerderheid zegt graag de sharia te willen invoeren, is in zijn huidige conditie ten dode opgeschreven. Welke politicus zal dat durven bekennen? Wie zal hardop durven zeggen dat Egypte niet een democratische maar een culturele revolutie nodig heeft?

De cult rond het begrip ’democratie’ getuigt van ziekelijk zelfbedrog. Democratie is een functie van de burgerlijke samenleving. Zonder goed opgeleide, vrije burgers is het fenomeen democratie een loos en leeg begrip. Egypte heeft nooit de instituties gehad waarmee een moderne burgerlijke samenleving zich heeft kunnen voeden. Heeft de islam daarbij een verstorende rol gespeeld? Absoluut. Maar geen westerse politicus van enige faam zal dat uit zijn mond krijgen.

Het is geen toeval dat elk land waar de islam een meerderheidsreligie is, het overlevingsgevecht in een globaliserende wereld aan het verliezen is. De sprong van een op tribale waarden gebaseerde religie (de islam eist per definitie de staatsmacht op) naar de seculiere, open samenleving (die de absolute voorwaarde is voor een wereld waarin vrij onderzoek van vrije individuen de technologie aanjaagt) is gedoemd te mislukken zolang de gesloten ideeën- en waardenwereld van de traditionele islam de bepalende ideologie vormt.

Nogmaals: veruit de grootste meerderheid van Egyptische moslims wil de sharia, de starre en inhumane wetgeving van de islam, als de wet van het land invoeren. Zoek het maar op in een recent onderzoek van het Amerikaanse onderzoeksbureau Pew – het is geen vrolijke lectuur.

Israël heeft zich uit elke meter van de Sinaï en Gaza teruggetrokken. Het lot van Egypte wordt op geen enkele wijze door Israël negatief beïnvloed. Maar dat betekent niet dat Egyptenaren geen behoefte hebben aan een externe vijand.

De legerleiding zal zich niet snel in een gewelddadig avontuur met Israël verliezen, maar dat betekent niet dat anti-Israëlische stemmen, bij elke groepering in Egypte, luid klinken. Iemand moet de schuld van de ellende hebben, van de armoede en achterlijkheid en achterstanden, en wie anders dan de Joden dragen daaraan schuld?

Niemand kan de problemen van Egypte oplossen. De economie en de infrastructuur zijn niet bij machte al die Egyptenaren te voeden en een humaan bestaan te bieden. De Arabische landen hebben bepaalde aspecten van de westerse natiestaat overgenomen, zoals verkiezingen, een parlement, media, elementen van de gezondheidszorg, maar niemand heeft erop gewezen dat die aspecten de gevolgen zijn van culturele en mentale condities.

De Arabische en islamitische wereld heeft de buitenkant nagebootst, zoals China dat ook heeft gedaan, maar het proces van individualisering – een ontwikkeling die haaks staat op het collectivistische karakter van de islam – is zowel het gevolg als het begin van die onstuimige globaliserende technologie die ons leven zoveel glans geeft.