Ook Elsevier voelt zich verraden

Naast winnaars, vooral het CDA, D66 en GroenLinks, kende de afgelopen week nogal wat verliezers. Veel aandacht ging uit naar PvdA-leider Diederik Samsom, die de boot weer eens had gemist. Maar de grootste verliezer is de VVD (zie ook Joost Niemoller), die een rechts kabinet 'om de vingers bij af te likken' onder de eerste liberale premier sinds de Eerste Wereldoorlog ten einde zag komen. Vandaar dat op de Dagelijkse Standaard, waar in jeugdige overmoed steeds een loflied is gezongen op het 'kabinet-dds1', de druiven zuur zijn, net zoals bij De Telegraaf, waar de PVV heeft afgedaan. Maar het interessantst vind ik de reactie van het weekblad Elsevier, dat op de cover van 'het verraad van Geert Wilders' spreekt en zich afvraagt of het land nog regeerbaar is. Dat laatste viel mee; een dag na verschijning van het blad lag er al een alternatief 'Kunduz-akkoord', waardoor de hele kabinetscrisis weer lijkt af te glijden van onze teflon-premier. De verbaal hoogbegaafde Mark Rutte gaat even makkelijk over links als over rechts, wat we trouwens twee jaar geleden al hebben gezien tijdens de kabinetsformatie, toen hij ook voor 'paars-plus' had kunnen kiezen.

Elsevier is verbaal ook hoogbegaafd, en staat wat politieke koers betreft stevig in de schoenen. Geen enkel blad in Nederland is zo professioneel gemaakt, en hoewel alle redacteuren onder eigen naam schrijven valt op hoe weinig springerig het tijdschrift is, alsof het door een 'onzichtbare hand' wordt geleid. De hoofdredacteur bewijst elke week dat hij het eigen lezerspubliek, dat ik maar even samenvat onder de noemer burgerlijk-conservatief, goed kent. Dat deel van Nederland is niet makkelijk uit het evenwicht te brengen, reageert koel en zakelijk op politieke woelingen, en laat zich niet snel meeslepen door ideologisch gekrakeel en de waan van de dag. Waar De Telegraaf nog weleens vanuit de onderbuik wil uithalen, doet Elsevier dat nooit. Als links de mantel wordt uitgeveegd, en dat gebeurt op elke bladzijde en bijna in elke zin, gebeurt dat met argumenten en met de rekenmachine (van Syp Wynia). Daar is meestal geen speld tussen te krijgen. Hoogstens kun je zeggen dat er wel erg veel tegen de 'subsidieverslaving' van de gepamperde Nederlandse samenleving wordt uitgevaren, maar er wordt in Nederland ook heel veel gesubsidieerd. In die zin is het altijd prijs, en de kritiek is zo hardnekkig dat je Elsevier gerust het meest maatschappijkritische tijdschrift van Nederland mag noemen. Dat is eigenlijk vreemd, voor een blad dat zich richt op een burgerij die weinig gediend is van politiek gedonder. Dat laat ook zien dat conservatief Nederland meerdere gezichten heeft. Enerzijds is er de oude ruggengraat, die meestal zijn stem gaf aan VVD en CDA, en anderzijds ook de wereld van Henk & Ingrid, domweg gelukkig in de Vinexwijk en niet langer in een Opel Astra. En als er één Fortuynbode in het medialandschap was, dan was dat Elsevier, waarin Pim jarenlang een column had.

Elsevier, dat de stemming in burgerlijk Nederland zo goed aanvoelt, heeft zijn opvolger Geert ook steeds tegen allerlei aantijgingen in bescherming genomen. Wilders was helemaal zo erg niet, het geschimpscheut op Wilders was vooral een linkse plaat, Wilders hield zich aan afspraken, en voor zijn anti-immigratiestandpunten en kritiek op de islam was veel te zeggen. Een Bart Tromp, die ongetwijfeld zijn meest pesterige columns aan Wilders zou hebben gewijd, heeft Elsevier niet meer. Een enkele keer klonk er weleens gemor door op de linkse kant van de PVV, maar dat hoorde bij het populistische beestje dat ook tekeer ging tegen de 'linkse hobbies' waar de hardwerkende belastingbetaler zo'n hekel aan heeft. Juist omdat Wilders er met gestrekt been inging, was hij ook geschikt om links op de kast te jagen en tegelijk allerlei heilige huisjes van de verzorgingsstaat onderuit te halen. In die zin leek hij ook instrumenteel als 'nuttige idioot' voor de liberaal-conservatieve agenda.

En dan ineens loopt Wilders weg, met een SP-verhaal, waarin hij het opneemt voor de koopkracht van 'onze oudjes' die niet het slachtoffer mogen worden van 'de onzinnige dictaten van bureaucraten uit Brussel'. Met die euroscepsis heeft Elsevier geen moeite, op zich opmerkelijk genoeg omdat het bedrijfsleven nog steeds krachtig pro-EU is. Maar dat er bezuinigd moet worden, mede vanwege die Europese drieprocentseis, is voor Elsevier geen punt van discussie. Op dit punt is het blad orthodox liberaal. Gezonde overheidsfinanciën staan voorop. Wat bij alle ijver om Wilders als normale politicus voor te stellen waarmee zaken zijn te doen is onderschat, is die links populistische kant van de PVV. Henk & Ingrid hebben niet alleen geen zin om te veel belasting te betalen, zij hechten ook aan arrangementen van de verzorgingsstaat. Het opgewekte VVD-liberalisme - voor wie mensen nooit ziek zijn, altijd optimisme uitstralen en op last van de zakenwereld en de financiële sector best een jaartje uitstel van hun oude dag voor hun rekening kunnen nemen - is niet hetzelfde als de knorrige afweerhouding van de achterban van de PVV. Die is sociaal-protectionistisch en heeft maling aan alle moderniseringsretoriek van de gevestigde media, waaronder Elsevier. En die achterban moet het niet hebben van de vrije markt, maar van de (tegelijk verafschuwde) overheid, die nog enige bescherming biedt.

Mede daardoor is de linkse Wilders nu interessanter dan de rechtse. Dat zet alle politieke verhoudingen op z'n kop, ook in de berichtgeving van de media. Geert liet onverwacht en tegen elke mainstream-logica in de boel vallen, en Elsevier noemt dat verraad. Ik vind dat opmerkelijk, want dat is straatvechterstaal (PVV-jargon), en ook verliezerstaal dat buiten het keurig burgerlijke en zakelijk afgemeten spraakgebruik valt dat het blad doorgaans bezigt. Als Elsevier al gekrenkt, teleurgesteld en (licht) verongelijkt is, blijft er weinig meer over van dat optimistische en opgeruimde Nederland waar het blad voor staat. De liberale consensus die sinds de vroege jaren tachtig de koers in Nederland heeft bepaald, is op z'n nationale grenzen gestuit. Het gaat weer ouderwets om koopkrachtplaatjes en zielige mensen (die onder de achterban van de PVV in de meerderheid zijn). Zo heeft het rechtse populisme de weg vrijgemaakt voor links populisme en bestaat er een gerede kans dat we straks een regering krijgen met (gedoogsteun van) de SP, die net als de PVV een kans verdient om salonfähig te worden. Dat is even slikken, ook voor Elsevier, dat als weldenkend huisblad voor het solide rechterdeel van Nederland moest vaststellen dat rechts nu nog instabieler is dan links. Het is de erfenis van tien jaar Fortuyn-revolte ('de puinhopen van Pim') die het blad altijd met sympathie heeft becommentarieerd.