Ontspoorde geesten

Terreuraanslagen kun je grofweg in twee categorieën indelen: politiek geweld om de samenleving angst aan te jagen en ontspoorde geesten die individuele roem, wraak of genoegdoening willen. Het is verleidelijk daar een derde categorie – religieus geweld – aan toe te voegen, maar ik meen dat zelfs een organisatie als Al Qaida thuishoort in de eerste categorie, omdat zij politieke doelen nastreeft. Daarnaast is religieus geweld al oververtegenwoordigd in de tweede categorie: de ontspoorde geesten, zoals de zelfmoordsekte van dominee Jones of de Alphense moordenaar T. van der Vlis.

Alle aandacht voor de politieke of religieuze motieven van een warhoofd is eigenlijk teveel eer en speelt de dader in de kaart. Deze is immers juist uit op roem en erkenning. Ze zetten voordat ze hun wandaden begaan, niet voor niets hun portret op YouTube. Het ontleden van hun motieven is voer voor psychologen en therapeuten.

Het gegeven dat een ontspoorde geest politieke of religieuze motieven zegt te hebben, leidt niet automatisch tot ‘promotie’ tot de eerste categorie van politieke terroristen. Ook Breivik heeft politieke aanslagen gepleegd. Maar dan nog: het blijft de individuele daad van een warhoofd, zowel in Apeldoorn, Alphen als Oslo. Dat betekent dat de aanpak en preventie vooral een zaak is voor deskundigen op het gebied van massacommunicatie en psychologie en niet voor politici. Die stijven de dader alleen maar in zijn waandenkbeelden en zijn eigendunk.

De woede over de aanslagen in New York op 11 september 2001 moet de kortsluiting in zijn brein hebben veroorzaakt, want kort daarna startte hij zijn activiteiten. Al in april 2002 fantaseerde hij over zijn kruisridders, dus ruim voordat Wilders in 2004 uit de VVD stapte. Ook Pim Fortuyn was nog onbekend in het buitenland.

De Noorse dader probeert zijn abjecte en abnormale gedrag te rechtvaardigen met een manifest, dat bestaat uit een allegaartje van denkbeelden die hij van internet heeft geplukt. Zijn fascinatie voor de middeleeuwse Tempeliers is niet anders te verklaren dan door de complottheorieën die welig tieren op internet, de computergames en de hausse aan spannende thrillers, die in navolging van Dan Brown het licht zagen. Breivik heeft de fantasie tot werkelijkheid willen maken en heeft zijn eigen Tempeliersorde bedacht. Zijn manifest leest als de gebruiksaanwijzing van een computerspel, waarin je diverse ‘levels’ kunt bereiken. In de echte wereld is Breivik ook lid geworden van de Noorse vrijmetselaars, maar daarin is hij kennelijk teleurgesteld, want hij schrijft dat vrijmetselaars zich geen echte ridders of krijgers mogen noemen. Ze willen niet strijden tegen de marxistisch-islamitische samenzwering. Vandaar zijn eigen orde en hij legt kritiek vanuit de vrijmetselarij dan ook bij voorbaat naast zich neer.

Het blijft voor mij een raadsel waarom hij zich in 2008 aanmeldde bij een loge in Oslo. Zijn manifest staat volledig haaks op de beginselen van de vrijmetselarij, die streeft naar broederschap, tolerantie en eerbiediging van mensenrechten. Een vrijmetselaar belooft bij zijn toetreding gehoorzaamheid aan de wetten van zijn land. Ik vermoed dat Breivik geloof hechtte aan de fantasiewereld op internet, waar vrijmetselarij, illuminaten en tempeliers in één adem worden genoemd in de meest uiteenlopende complottheorieën. De bron van alle ellende is een vervalsing door de geheime politie van de tsaar: de Protocollen van de Wijzen van Zion, het fictieve verslag van een samenzwering door joden en vrijmetselaars met als doel de wereldheerschappij. Het pamflet werd gretig herdrukt door Hitler en nog steeds in Egypte.

Breivik claimt medestanders te hebben in diverse Europese landen, maar hij verklapt ook dat hij het manifest zelf heeft geschreven en zijn ‘organisatie’ zelf moet bekostigen. Dat duidt op een eenmansactie. Dat we te maken hebben met een warhoofd blijkt niet alleen uit de vele innerlijke tegenstrijdigheden in zijn manifest (je moet minimaal een christelijke atheïst zijn om lid van zijn club te kunnen worden), maar ook uit het totaal averechtse gevolg van zijn daden. Hij misbruikt de goede naam van het christendom en het ridderschap, bezoedelt de rechtse politiek en wekt sympathie voor zijn linkse slachtoffers. Figuren als K. Tates, T. van der Vlis en A. Breivik (ik laat hun voornamen bewust weg als kleine protestdaad tegen hun geldingsdrang) zijn de schrik van iedere veiligheidsdienst: het zijn ‘eenzame wolven’ en dus moeilijk op te sporen. Tegen de opsporingsambtenaren zou ik willen zeggen: verspil niet teveel tijd aan allerlei politieke analyses, maar bestudeer de wisselwerking van internet en computergames, want daar ligt de inspiratiebron van ontspoorde geesten.

Een psychopathische moordenaar maakt gebruik van de moderne media, zoals een bankrover gebruik maakt van gestolen auto’s. Internet versnelt en vergemakkelijkt misdrijven, maar is niet de oorzaak. Die kan alleen door psychiaters worden achterhaald. Het heeft dan ook geen zin om internet (of games) aan banden te leggen. In het informatietijdperk gaat alles sneller, dus moeten alerte misdaadbestrijders proberen daarmee gelijke tred te houden. Geen eenvoudige opgave!